Хоңкоңлуқларниң тәлипи: йерим демократийидин толуқ демократийигә өтүш
2007.12.24
Хоңкоң демократлири түнүгүн йәни 23 -декабир күни, хитай һөкүмитини хоңкоңға толуқ демократийә беришни тәләп қилип, ачлиқ елан қилди. Ачлиқ елан қилиш, хоңкоңдики асаслиқ өктичи гуруһ-демократик партийә тәрипидин уюштурулди. Мәзкур партийиниң секретари алберт хуниң билдүрүшичә, ачлиқ елан қилиш йәттә күн давам қилиду.
Хоңкоңдики ихтилаплар
Хоңкоң хитайға қайтқандин бери, хоңкоңдики демократийә тәрәпдарлири билән бейҗиң тәрәпдарлири арисида давамлиқ түрдә ихтилап йүз бәрмәктә. Муһим ихтилаплардин бири, 2003 - йили йүз бәргән, мәркизи һөкүмәт, дөләтни парчилаш, мәркизи һөкүмәтни ағдуруш, дөләт мәхпийәтликини ашкарилаш қатарлиқ һәрикәтләрни чәкләш һәққидә хоңкоңниң йәрлик қануниға, мадда қошмақчи болғанда, хоңкоң хәлқиниң қаттиқ наразилиқини қозғалған. Хоңкоң хәлқи бу маддини, сақчиларниң хәлқни халиғанчә тутуш, ахтуруш вә қолға елиш һоқуқини чәктин ашуриветиду, инсаний һоқуқ дәхли - тәрүзгә учрайду дәп қарап, қаршилиқ билдүргән. 2003 -Йили 1 - июл күни 500 миңдин артуқ киши кочиға чиқип намайиш қилғандин кейин, һөкүмәт мәзкур маддини қанунға киргүзүштин ваз кәчкән иди.
Хоңкоңда йүз бәргән йәнә бир мәсилә, аммивий тәшкилатлириниң хираҗәт мәсилисидур. Хоңкоң йәрлик қанунида, аммивий тәшкилатларниң хираҗити һөкүмәт тәрипидин тәминлиниду дәп көрситилгән, әйни вақитта йәнә, хоңкоң һөкүмити иқтисадий қийинчилиққа дуч кәлгәндә бәлгиләнгән хираҗәтләрни қайта тәңшәйду дәп көрсәткән. 1997 - Йили асия иқтисадий кризиси йүз бәргәндә, һөкүмәт алди билән, аммивий тәшкилатларниң хираҗитини қисқартқан, бу әһвал һөкүмәткә қарши өктичи һәрикәтләрни аҗизлаштуруш дәп қарилип, хоңкоң хәлқиниң наразилиқини қозғиған.
Хоңкоңдики "йерим демократийә"
Бу қетимқи ихтилап, хоңкоңда өткүзилидиған омуми сайламниң вақти үстидә болуп, хоңкоң демократлири омуми сайламни 2012 - йили өткүзүшни тәләп қилиду. Бейҗиң тәрәпдарлири болса, 2017 - йили яки униңдин кейин өткүзүшни халайду. 1997 - Йилидин башлап йолға қоюлған хоңкоң йәрлик қанунида, хоңкоңға аптономийә һоқуқи бериш, капитализм түзүмини 50 йилғичә давамлаштуруш вә хоңкоң район башлиқи билән хоңкоң қанун мәслиһәт кеңишини омуми сайлам арқилиқ бекитиш оттуриға қоюлған болсиму, омуми сайламниң қачан вә қандақ усулда елип берилидиғанлиқи әскәртилмигән.
Мәзкур қануниниң 45 - вә 68 - маддисида, " омуми сайлам әмәлий әһвалға қарап, қәдәм басқучлуқ вә тәртиплик елип берилиду" дәп муҗимәл көрситилгән. Хоңкоңниң нөвәттики мәвҗут сайлам түзүмидә, хоңкоң район башлиқи 800 кишидин тәшкилләнгән сайлам комитети тәрипидин сайлиниду. Сайлам комитетидики 800 вәкилниң 664 нәпири кәспий саһәдин 40 нәпири диний җәмийәтләр тәрипидин көрситилиду. Хоңкоң қанун мәслиһәт кеңишиниң 60 әзасиниң йерими хәлқ тәрипидин қалған йерими йәнила кәспий саһәләр тәрипидин бәлгилиниду.
Кәспий саһә вәкиллири өз мәнпәәтлири сәвәблик бейҗиң тәрәпдари; хоңкоңлуқлар мәвҗут түзүмни йерим демократийә дәп қаримақта вә мәркәздин толуқ демократийә тәләп қилмақта. Уларниң толуқ демократийә дегини, хоңкоң район башлиқи билән қанун мәслиһәт кеңишиниң әзалирини хәлқ омуми сайлам арқилиқ бивастә сайлап чиқиштур. Бу мәсилә, мушу һәптә ичидә, хитай хәлқ қурултийи даимий комитетида музакирә қилиниду. Алдинқи һәптә, хоңкоң район башлиқи зең йиңчуән хитай хәлқ қурултийи даимий комитетиға бу һәқтә доклат сунған болуп, у доклатида, хоңкоң хәлқиниң көп қисминиң 2012 - йили, омуми сайлам елип беришни халайдиғанлиқини билдүргән болсиму, омуми сайламниң 2017 - йили елип берилишиниң пайдилиқ икәнликини билдүргән. Бу сәвәблик бу доклат, хоңкоң демократлириниң наразилиқиға учриған.
Хоңкоңлуқлар, демократийигә меңишта тәхирсиз
Демократлар бу қетимқи ачлиқ еланиниң баянатида, мәқситиниң, хоңкоң хәлқиниң омуми сайламни 2012 - йилдин кечиктүрмәслик икәнликини вә бу тәлипиниң қәтий вә тәхирсизликини намайән қилиш икәнликини билдүргән.
Хоңкоңниң хитай хәлқ қурултийи даимий комитетидики әзаси ни хонмун, " мәркәз, хоңкоң хәлқиниң омуми сайлам тәлипини рәт қилмаслиқи еһтималға көп йеқин, чүнки рәт қилидиғанға һечқандақ сәвәб йоқ" дәп билдүргән. Әмма, бейҗиң, демократийә мәсилисигә һәр вақит гуман вә әндишә билән қарайдиғини үчүн, көзәткүчиләр омуми сайламниң вақти йәнә кечиктүрүлүши мумкин дәп қарашмақта. Йәнә бәзи көзәткүчиләр, бейҗиң омуми сайламниң вақтини бекитиш орниға сайлам комитетиниң әзасини 800 дин 1200гә көпәйтиш арқилиқ, хәлқ ирадисиниң әкс етиш имканини йәнә бир аз кеңәйтиши мумкин дәп пәрәз қилишмақта.
Һөрмәтлик радио аңлиғучилар, әгәр хоңкоң демократлириниң бу тәлипи қобул қилинса, хоңкоңлуқлар тарихта тунҗи қетим оз рәһбири вәкиллирини өз ирадиси билән сайлап чиқиш пурситигә игә болған болиду. Хоңкоң район башлиқи 1997 - йилдин аввал әнгилийә тәрипидин тәйинлинип кәлгән. (Шөһрәт һошур)
Мунасивәтлик мақалилар
- Хитайда деһқанлар қаршилиқ һәрикити үзлүксиз йүз бәрмәктә
- Инсан һәқлири күнидә инсанлиқ трагедийиси
- Уйғурлар дуня кишилик һоқуқ күнини вашингтондики хитай әлчиханиси алдида хатирилиди
- Голландийидә " уйғурларниң һәҗ паалийитигә әркинлик" дегән шуар астида кәң көләмлик намайиш өткүзүлди
- Демократийиниң инсан һәқлиригә болған тәсири
- Хәлқара инсан һәқлири күни мунасивити билән шиветсийидә намайиш
- Германийидики уйғурлар дуня кишилик һоқуқ күнини мийонхен хитай әлчиханиси алдида хатирилиди
- Истанбулдики уйғурлар дуня инсан һәқлири күни мунасивити билән намайиш өткүзди
- Хитай зиялийлар " әмгәк билән өзгәртиш" түзүмини бикар қилиш тоғрулуқ очуқ хәт язди
- Хефей топчи қисимлар иниститотида йүз бәргән оқуғучилар һәрикитиниң нишани сахта унванға қарши туруш
- Турпандики намайиш йәнә давамлашмақта
- Қирғизистан өктичилириниң наразилиқ һәрикити көпәймәктә