Xongkongluqlarning telipi: yérim démokratiyidin toluq démokratiyige ötüsh

• Muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xongkong démokratliri tünügün yeni 23 ‏-dékabir küni, xitay hökümitini xongkonggha toluq démokratiye bérishni telep qilip, achliq élan qildi. Achliq élan qilish, xongkongdiki asasliq öktichi guruh-démokratik partiye teripidin uyushturuldi. Mezkur partiyining sékrétari albért xuning bildürüshiche, achliq élan qilish yette kün dawam qilidu.

Xongkongdiki ixtilaplar

Xongkong xitaygha qaytqandin béri, xongkongdiki démokratiye terepdarliri bilen béyjing terepdarliri arisida dawamliq türde ixtilap yüz bermekte. Muhim ixtilaplardin biri, 2003 ‏- yili yüz bergen, merkizi hökümet, döletni parchilash, merkizi hökümetni aghdurush, dölet mexpiyetlikini ashkarilash qatarliq heriketlerni cheklesh heqqide xongkongning yerlik qanunigha, madda qoshmaqchi bolghanda, xongkong xelqining qattiq naraziliqini qozghalghan. Xongkong xelqi bu maddini, saqchilarning xelqni xalighanche tutush, axturush we qolgha élish hoquqini chektin ashuriwétidu, insaniy hoquq dexli - terüzge uchraydu dep qarap, qarshiliq bildürgen. 2003 ‏-Yili 1 ‏- iyul küni 500 mingdin artuq kishi kochigha chiqip namayish qilghandin kéyin, hökümet mezkur maddini qanun'gha kirgüzüshtin waz kechken idi.

Xongkongda yüz bergen yene bir mesile, ammiwiy teshkilatlirining xirajet mesilisidur. Xongkong yerlik qanunida, ammiwiy teshkilatlarning xirajiti hökümet teripidin teminlinidu dep körsitilgen, eyni waqitta yene, xongkong hökümiti iqtisadiy qiyinchiliqqa duch kelgende belgilen'gen xirajetlerni qayta tengsheydu dep körsetken. 1997 ‏- Yili asiya iqtisadiy krizisi yüz bergende, hökümet aldi bilen, ammiwiy teshkilatlarning xirajitini qisqartqan, bu ehwal hökümetke qarshi öktichi heriketlerni ajizlashturush dep qarilip, xongkong xelqining naraziliqini qozghighan.

Xongkongdiki "yérim démokratiye"

Bu qétimqi ixtilap, xongkongda ötküzilidighan omumi saylamning waqti üstide bolup, xongkong démokratliri omumi saylamni 2012 ‏- yili ötküzüshni telep qilidu. Béyjing terepdarliri bolsa, 2017 ‏- yili yaki uningdin kéyin ötküzüshni xalaydu. 1997 ‏- Yilidin bashlap yolgha qoyulghan xongkong yerlik qanunida, xongkonggha aptonomiye hoquqi bérish, kapitalizm tüzümini 50 yilghiche dawamlashturush we xongkong rayon bashliqi bilen xongkong qanun meslihet kéngishini omumi saylam arqiliq békitish otturigha qoyulghan bolsimu, omumi saylamning qachan we qandaq usulda élip bérilidighanliqi eskertilmigen.

Mezkur qanunining 45 ‏- we 68 ‏- maddisida, " omumi saylam emeliy ehwalgha qarap, qedem basquchluq we tertiplik élip bérilidu" dep mujimel körsitilgen. Xongkongning nöwettiki mewjut saylam tüzümide, xongkong rayon bashliqi 800 kishidin teshkillen'gen saylam komitéti teripidin saylinidu. Saylam komitétidiki 800 wekilning 664 nepiri kespiy sahedin 40 nepiri diniy jem'iyetler teripidin körsitilidu. Xongkong qanun meslihet kéngishining 60 ezasining yérimi xelq teripidin qalghan yérimi yenila kespiy saheler teripidin belgilinidu.

Kespiy sahe wekilliri öz menpe'etliri seweblik béyjing terepdari؛ xongkongluqlar mewjut tüzümni yérim démokratiye dep qarimaqta we merkezdin toluq démokratiye telep qilmaqta. Ularning toluq démokratiye dégini, xongkong rayon bashliqi bilen qanun meslihet kéngishining ezalirini xelq omumi saylam arqiliq biwaste saylap chiqishtur. Bu mesile, mushu hepte ichide, xitay xelq qurultiyi da'imiy komitétida muzakire qilinidu. Aldinqi hepte, xongkong rayon bashliqi zéng yingchu'en xitay xelq qurultiyi da'imiy komitétigha bu heqte doklat sun'ghan bolup, u doklatida, xongkong xelqining köp qismining 2012 ‏- yili, omumi saylam élip bérishni xalaydighanliqini bildürgen bolsimu, omumi saylamning 2017 ‏- yili élip bérilishining paydiliq ikenlikini bildürgen. Bu seweblik bu doklat, xongkong démokratlirining naraziliqigha uchrighan.

Xongkongluqlar, démokratiyige méngishta texirsiz

Démokratlar bu qétimqi achliq élanining bayanatida, meqsitining, xongkong xelqining omumi saylamni 2012 ‏- yildin kéchiktürmeslik ikenlikini we bu telipining qet'iy we texirsizlikini namayen qilish ikenlikini bildürgen.

Xongkongning xitay xelq qurultiyi da'imiy komitétidiki ezasi ni xonmun, " merkez, xongkong xelqining omumi saylam telipini ret qilmasliqi éhtimalgha köp yéqin, chünki ret qilidighan'gha héchqandaq seweb yoq" dep bildürgen. Emma, béyjing, démokratiye mesilisige her waqit guman we endishe bilen qaraydighini üchün, közetküchiler omumi saylamning waqti yene kéchiktürülüshi mumkin dep qarashmaqta. Yene bezi közetküchiler, béyjing omumi saylamning waqtini békitish ornigha saylam komitétining ezasini 800 din 1200ge köpeytish arqiliq, xelq iradisining eks étish imkanini yene bir az kéngeytishi mumkin dep perez qilishmaqta.

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, eger xongkong démokratlirining bu telipi qobul qilinsa, xongkongluqlar tarixta tunji qétim oz rehbiri wekillirini öz iradisi bilen saylap chiqish pursitige ige bolghan bolidu. Xongkong rayon bashliqi 1997 ‏- yildin awwal en'giliye teripidin teyinlinip kelgen. (Shöhret hoshur)