Xu jintaw eger mawzédunggha etrapliq baha bérishni bashlimisa kommunist partiye gumran bolidu

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Chet'ellerde xitayche, in'glizche neshr qilinidighan 'yéngi esir zhurnili' ning 2008 ‏- yil 1 ‏- ayning 30 ‏- künidiki sanida, xitay kommunist partiyisining orgini 'xelq géziti'ning sabiq bash muherriri, xitay memliketlik xelq qurultéyining da'imiy ezasi xu jiwéy ependining xu jintawgha bergen ikki türlük teklipi élan qilindi. Uningda bayan qilinishiche, xu jiwéy ependining bu teklipini xitay kommunist partiyisining tarixini tetqiq qilidighan yaw jenfu ependi yézip chiqip élan qilghan.

Xu jiwéy ependining terjimhaligha qarighanda, xu jiwéy ependi 1930 ‏- yillarda, 'shixu'a agéntliqi'ning shenshi, gensu, ningsha chégra rayonidiki aldinqi sep shöbisining bashliqi we 'azadliq' géziti qatarliq gézitlerning bash muherriri bolghan؛ 1952 ‏- yili 'xelq géziti'ning mu'awin bash muherriri, 1970 ‏- yillarda bash muherriri bolghan. Bu péshqedem kommunist yéqinda, xitayning hazirqi eng chong hoquqdari xu jintawgha chiriklikke-xiyanetchilikke qarshi turushni tel-töküs élip bérish we mawzédunggha etrapliq baha bérishtin ibaret ikki türlük teklip otturigha qoyghan. Bu teklipni bayan qilish jeryanida, kommunist partiyining bir qatar muhim mexpiyetlikliri ashkarilinip qalghan.

Xiyanetchilik délolirini tel-töküs birterep qilish -qilmasliq mesilisi

‏-‏ Xu jintaw, wén jyabaw xiyanetchilikke qarshi turush kommunist partiyining hayat-mamatliqigha taqilidighan muhim mesile,dewatidu, bundaq gepni depla qoysa hésab emes, uni emeliyette ijra qilsa hésab, ‏-‏ deydu xujiwéy ependi 'yéngi esir zhurnili' da bayan qilinishiche, ‏-‏ xu jintaw qilghan sözide yene 'xiyanetchilerge süküt qilip turmaymiz', dédi, emdi déginini emelde körsitishi kérek, aldi bilen chén lyangyü délosi bilen ley changshing délosini, meyli uning arqa tériki xu'ang yaki jyang bolushidin qet'iy nezer, tel-töküs bir terep qilishi kérek. Xu yawbang, jawziyanglar buningdin 20 nechche yil burun déng shawpingning oghli déng bu fang, déng jizhfanglarning mesilisini tekshürüshke jür'et qilghan idi. Xu jintaw ulardin öginishi kérek. Hazir xu jintawning keynide turup kashila qilidighan adem yoq, peqet u özi jür'et qilsila mesile hel bolidu.Hazirqi waqit bir chong purset, eger xu jintaw jür'et qilsila chong ish qilalaydu.

Mawzédunggha etrapliq baha bérish -bermeslik mesilisi

Xu jiwéy ependining xu jintawgha bergen ikkinchi türlük teklipi mawzédunggha etrapliq baha bérish mesilisi. 'Yéngi esir zhurnili' da bayan qilinishiche, xu jintaw hazir mawzédunggha etrapliq baha bérish ishigha qol sélishi kérek, ‏-‏ deydu xujiwéy ependi, ‏-‏ déng shawping 1993 ‏- yilidila, eger biz hazir 'junggoche sotsiyalizm qurush' jeryanida, mawzédunggha etrapliq, ilmiy baha bérelmisek, tügimes eyibleshke we qattiq tosqunluqqa uchraymiz, dégen bolsimu, emma u dégen gépide turmidi.

Emdi xu jintaw jim turuwalsa kommunist partiye gumran bolidu

Xu jiwéy ependining éytishiche, buningdin 20 nechche yil burun 'dölitimiz qurulghandin buyanqi tarixiy mesililer heqqide qarar' dep atalghan bir höjjet chiqirilghan idi, gerche bu höjjetke péshqedem zatlarning otturigha qoyghan pikirliri tepsiliy kirgüzülmigen bolsimu. Kéyin, jyang zémin, xu jintawlarmu 'mawzédunggha etrapliq baha bérish' dégen sözni qildi. Emma héchqaysisi gépini ijra qilmidi. Dölet mudapi'esi uniwérsitétidiki shin zilingning 'mawzédungning töhpiliri we jinayetliri' dégen kitabida bayan qilinishiche, ‏-‏ deydu xu jiwéy ependi, ‏-‏ 1993 ‏- yili 1 ‏- ayning 15 ‏- küni shangxeydiki xeyshi méhmanxanisida siyasiy byuro da'imiy ezaliri yighini échilghanda, déng shawping 'biz özimiz mushu tarixiy jeryanlardin méngip mushu kün'ge kelduq, qilip bolghan ishni özgertiwalghili bolmaydu, uni öz eyni buyiche déyish kérek, emma mawzédunggha etrapliq baha bérish mesilisi hazir weziyetning cheklimisige uchrawatidu, bu ishni kelgüsi ewladlar qilsun' dégen, jyang zémin bolsa 'bu mesile hazirche kelgüside bir terep qilinidighan mesile qatarida turup tursun' dégen. Mana hazir xu jintawgha bu ishni béjiridighan purset keldi.Emdi xu jintaw bu ishqa qol salmisa kommunst partiye gumran bolidu.

Mexpiy arxiplar eynen neshr qilinishi kérek

‏-‏ Adil sözligende, ‏-‏ deydu xu jiwéy ependi, ‏ 'yéngi esir zhurnili' da bayan qilinishiche, -‏ emdi xu yawbang, jaw ziyang, gu mu qatarliq péshqedem zatlarning nami xuddi manga oxshash eslige keltürülüshi kérek. Xu jiwéyning bayan qilishiche, xu'a goféng ish béjirishke amalsiz qalghanda, ikkilenmestinla hoquqidin istipa bergen. Hazirqi xu jintawmu ish béjirelmise, xu'a goféngdek keng qosaq bolushi kérek, oxshimighan pikirlerge yol qoyushi kérek, déng shawpingdek hakimmutleq boluwalmasliqi kérek.

Xu jiwéyning bayan qilishiche, asasiy qanun buyiche éytqanda, dölet re'isi bolghan kishi merkizi herbiy komitét re'islikini qoshumche ötishi, partiye nizamnamisigha asaslan'ghandimu, partiyining eng yuqiri rehbiri merkizi herbiy komitétning re'islikini qoshumche ötishi kérek. Emma dölet re'isi yang shangkun herbiy komitétning 3 ‏- re'isi qilip qoyulghan, partiyining eng chong rehbiri bolghan xu yawbang, jaw ziyanglarmu hebiy komitétining 2 -, 3 ‏- re'isi qilip qoyulghan, emma dölette yaki partiyide héchqandaq hoquqi yoq déng shawping herbiy komitétning re'islikini changgalliwalghan, uning nede, qandaq yighin échishidin bashqa mu'awin re'islerning xewiri yoq. 1989 ‏- Yili béyjingning tyen'enmén meydanida yüz bergen démokratik heriketnimu déng shawping özi 'eksil'inqilabiy topilang' dep békitti, démokratik heriketke qatnashqan oqughuchilarnimu déng shawping özi herbiy qisimlargha buyruq chüshürüp qanliq basturdi. Xu jintaw hazir déng shawpingdin ögenmesliki kérek. Belki hazir mawzédunggha etrapliq baha bérishni bashlash üchün, aldi bilen sowét ittipaqi, amérika, yaponiye, teywenlerde ashkarilan'ghan mexpiy arxiplar junggoda eynen neshr qilinishi kérek. (Weli)