Xu jintawning kanada ziyariti we diplomatiyidiki setchilikler

Süret, 24 - iyun, kanada bash ministiri stefén xarpér xitay prézidénti xu jintawgha sowgha teqdim qiliwatqan körünüsh.

Ikki terep bu uchrishishlarda, ikki dölet otturisidiki istratégiyilik hemkarliqni qayta qurush, jinayetchilerni ötküzüp bérish,sayahetchilik, énirgiye hemkarliqi, soda we meblegh sélishqa oxshash 24 türde kélishim we toxtamnamilarni imzalidi.

Buningdin 5 yil ilgiri, libéral partiyisi hakimiyettiki waqitta kanadani ziyaret qilghan xitay dölet re'isi xu jintaw, bu qétim 20 dölet guruhi yighini üchün kanadagha kelgen chet'el rehberliri ichide kanadada resmiy ziyarette bolghan birdin ‏ - bir chet'el dölet rehbiri bolup hésablinidu. U yene konsérwatip partiyisi kanadada hakimiyet béshigha kélip 4 yildin kéyin, bu döletni ziyaret qilghan xitayning eng yoqiri derijilik tunji emeldaridur.

Xitay döliti bilen uzun yillar appaq - chapaq bolup ötken kanada, stéphén harpér bashchiliqidiki konsérwatip partiyisining hakimiyetke kélishi bilen, ikki dölet otturisidiki munasiwet sowushqa bashlighan, kanada puqrasi hüseyin jélilning xitaygha zorluq bilen élip kétilishi we xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliklirining künsiri éghirlishishi qatarliqlar sewebidin ikki dölet munasiwitige pütünley dez ketkenidi. Shunga, kanada metbu'atliri, xu jintawning resmiy ziyaret üchün bu alahide waqitni tallighanliqigha diqqet qildi we bu ziyaretni ikki dölet otturisidiki muzlarning érishi üchün bésilghan qedemlerdin biri dep bahalighanidi.

Xitayning dölet metbu'ati bolghan shinxu'a axbarat agéntliqi bolsa, xu jintawning kanadagha ayaq bésishi bilen, kanada rehbiri stéphén harpérning temtirep qalghanliqini,xu jintawning kanada da'iriliri we kanadadiki xitay puqraliri teripidin daghdughiliq qarshi élin'ghanliqini shundaqla ikki dölet otturisida uzun yillardin béri sörilip kelgen 24 türlük kélishim we ehdinamilarning xu jintawning ayiqi yariship, hedégendila imzalan'ghanliqini xewer qildi.

Emma, xitay dolet re'isi xu jintaw, kanadaning gherbidiki wankowér shehirige emdila ayaq basa - basmayla, kanadaning jasusluqqa qarshi idarisi, kanadadiki xitaylar merkezlik olturaqlashqan ontari'o we british kolumbiye qatarliq shitatlardiki bezi siyasetchilerning we bu shitatlargha qarashliq bezi sheherlerdiki yoqiri qatlam emeldarlirining,chet'el hökümetliri teripidin sétiwélin'ghanliqi we ularning xitaygha oxshash chet'el hökümetlirining kontrolluqigha we tesir da'irisige kirip qalghanliqi heqqidiki jiddiy bir bayanatni élan qilghanidi.

Xu jintawning ziyariti sewebidin dunyaning közi kanadagha tikiliwatqan bir nazuk waqitta élan qilin'ghan bu bayanat, xu jintaw we xitay döliti üchün bashlirigha tuyuqsiz bir chilek soghuq su tökülgendek tesir berdi. Adette özilirige munasiwetlik her qandaq eyibleshlerge nahayiti tizlik bilen inkas qayturushqa adetlen'gen xitay hokümiti, bu weqege kelgende lam ‏ - jim dimey, sokut qilish yolini tallidi.

Xu jintaw kanada paytexti ottawagha kélip, kanada walisi teripidin qizil gilemde qizghin qarshi élin'ghandin kéyinla, andin u, bir'az özige keldi we del bu waqitta, bu yerdiki xitay bash elchixanisi teripidin pütün kanadadiki xitaydin kelgen oqughuchi we ishchi - xizmetchilerni re'is xu jintawni qet'iy qarshi élishqa seperwer qilidighan we bu qarshi élishning bir siyasi küresh ilkenliki tekitlen'gen awazliq lénta, kanada metbu'atliri teripidin ashkarilip,dunyagha purride yéyildi.

Bu awazliq lénta kanadadiki xitay bash elchixanisining 1 - derijilik katipi lyu shaw xu'agha a'it bolup, uningda xu jintawni qarshi élish bir meydan siyasi küresh dep teriplen'gen. Kanadaning her qaysi sheherliride oquwatqan oqughuchilarning we xitay xizmetchilerning üch künlük xu jintawni qarshi élish herikitige qet'iy qatnishishi kérekliki, buning döletning abroyigha bérip taqilidighanliqi, weziyetning intayin jiddiy ikenliki, qisqisi buning dost bilen düshmen otturisidiki bir meydan élishish we siyasi küresh ikenliki tekitlen'gen. Bu léntida yene, bu pa'aliyetke qatnashqanlarning yataq,tamaq pullirining xitay döliti teripidin chiqim qilinidighanliqi we neq pulningmu bérilidighanliqi, bu mexpiyetliklerning qet'iy saqlinishi kérekliki eskertilgen.

Adette, xitay emeldarliri bashqa döletlerni ziyaret qilghanda,shu dölettiki oqughuchi we xitay puqralirining ziyaretke kelgen xitay emeldarini qarshi élishqa mejburlinidighanliqi we dölet ichidiki metbu'atlarda bolsa,chet'ellerdiki wetenperwerlirimiz rehbirimizni daghdughiliq qarshi aldi dep teshwiq qilidighanliqi chet'elliklerge anche yat bolmisimu, emma bu xil seperwerlikning neq pakitliri bilen chuwulup otturigha chiqishi yenila, kanadaliqlarni heyran qaldurdi.

Bu ikki setchilikning özlirige bekla soghuq kelgenlikini sezgen xitay hökümiti,stéphén harpér bilen xu jintawning resmiy söhbitidin kéyin, ötküzilidighan muxbirlarni kütiwélish yighinida, yoqiriqi ikki mesile heqqide so'al sorimasliq, xitay hökümitining "yüzini chüshüridighan", "yéghirini kochilaydighan" so'allargha yol qoymasliq we xitay hökümitige qarshi dep qaralghan téliwiziye we metbu'atlarni bu muxbirlarni kütiwélish yighinigha qatnashturmasliqni kanada hökümitidin telep qildi. Kanada hökümiti bolsa bularning söz we metbu'at erkinlikige ashkara xilap heriket bolidighanliqini ilgiri sürüp, xitay hökümitining bu telipini ret qildi.

Netijide, xitay hökümiti, özlirining téximu passip orun'gha chüshmesliki üchün, harpér bilen xu jintawning resmiy söhbitidin kéyin ötküzilidighan muxbirlarni kütiwélish yighinini öz aldigha emeldin qaldurdi we bu ikki rehber peqet resimge chüshüsh bilenla boldi qildi.

Buning bilen, ikki dölet rehbiri otturisiki bu qétimqi söhbette, kanada rehbirining, xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikliri we hüseyin jélil mesilisini xu jintawning yüzige salghanliqi yaki uning yüzi chong kélip,harpérning bu niyitidin wazkechkenliki kanadaliqlargha waqtinche sir bolup qaldi. Lékin, xitay hökümitining bu herikiti diplomatiye jehettiki setchilik dep qaraldi shundaqla bu kanada ziyariti jeryanidiki xu jintawning 3 - setchiliki depmu nam aldi.

Xitay metbu'atliri bolsa, xu jintawning kanada ziyariti heqqidiki xewerliride medhiyileshtin bashqa, yoqiriqi weqelerni zadila tilgha almidi.

Buningdin ilgiri, kanada bash ministir ishxanisining bayanatchisi stéphén harpérning, bu qétimqi söhbette, burunqigha oxshashla, xu jintaw bilen xitaydiki kishilik hoquq mesililirinimu sözlishidighanliqini eskertkenidi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.