Bush bilen xujintawning muxbirlargha bergen izahati néme üchün oxshimaydu?

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Prezidént bush we xu jintaw söhbettin kéyin süretke chushmekte. 6 - Séntebir, sidnéy. AFP PHOTO

Awstraliyining sédniy shehiride dawamlishiwatqan asiya-tinch okyan hemkarliq teshkilati döletliri bashliqlirining aliy derijilik uchrishishida, amérika prézidénti jorj bush bilen xitay re'isi xujintaw 9 ‏- ayning 6 ‏- küni uchrashti.

B b s ning bayan qilishiche, amérika prézidénti jorj bush muxbirlargha, bu qétimqi uchrishishta xujintaw bilen xitay pulining oborottiki qimmiti mesilisi, xitayda dawamlishiwatqan siyasiy köz qarishi oxshimighan kishilerni basturush mesilisi, tébet mesilisi, iran mesilisi, sudan darfur mesilisi, koriye mesilisi qatarliq bir qatar mesililer üstide sözleshkenlikini, emma hemmiside ortaq pikirge kélelmigenlikini bayan qildi. Xitay re'isi xujintaw bolsa muxbirlargha 'amérika prézidénti jorj bush teywenning hazirqi halitini özgertishige qarshi turidu' dep bayan qildi.

B b s ning xewiride bayan qilinishiche, amérika prézidénti jorj bush 'teywenning b d t gha kirishni omumiy xelq awaz qoyup belgileydu' dégen mesile toghrisida jiddiy qarshiliq izahlaydighan söz qilmighan idi. Emma buningdin burun teywen prézidénti chén shuybyen 'teywenning b d t gha kirishni omumiy xelq awaz qoyup belgilesh kérek' dep jakarlighan waqitta, gerche teywendiki öktichi partiye ‏-‏gomindang partiyisi teywenning b d t gha eza bolushqa iltimas qilishi jungxu'a min'goni aghdurup tashlap, yéngidin bir dölet qurghan'gha oxshash, dep qarshiliq bildürüp tursimu, emma prézidént chén shuybyen yenila 'teywen bizning ana wetinimiz, u héchqachan jungxu'a xelq jumhuriyitining bir qismi yaki bir ölkisi emes, teywen démek musteqil dölet dégenliktur' dep sözligen idi.

Xu jintaw prézidént bushqimu 'wekil'lik qilamdiken?

Uzun yillardin buyan xitay kommunist partiyisining tarixini tetqiq qilip kéliwatqan meshhur siyasiy mulahizichi lin bawxu'a ependining éytishiche, xitay rehberliri qachanla söz qilsa 'amérika teywenning musteqil bolushini quwwetlimeydu' dégen sözni 'teywenning musteqil bolushigha qarshi turidu' dep özgertip sözleydu.

Bush bilen xujintaw bu qétim ikki sa'et söhbetleshken. Köp mesile üstide sözleshken. Bush teywen mesilsini tilgha almighan, uning üchün teywen mesilisi heqqide oylashning hazir hajiti bolmisa kérek. Emma xujintaw özi prézidént bushqa 'wekil'lik qilip mushu mesilinila sözlewatidu. Buningdin qarighanda, bush bilen qilghan söhbet uning kütken yéridin chiqmighan. Ular mesililerde ortaq pikirge kélelmigendek qilidu. Ular chiqip muxbirlargha söz qilghanda chiraylirida tebessum körünmeydu. Eger ortaq pikirge kelgen mesile bolsa, uni gewdilendürüshke aldiraytti.

Hazirqi haletni kommunist xitay özi özgertiwatidu

Hazir teywende turuwatqan erkin asiya radi'osining obzorchisi lin bawxu'a ependining mulahize qilishiche, eger hazirqi haletni özgertti, déyishke toghra kelse, hazirqi haletni kommunist xitay özi özgertiwatidu. Xitayning birliksep ministirliqi dégen bir orgini bar. Shu organ teywende üzlüksiz halda birliksep xizmitini yolgha qoyuwatidu. 'Birliksep' ning meqsiti birleshtürüsh, teywenni junggogha birleshtürüwétish.

Kommunist xitay ming dane bashqurulidighan bomba bilen teywenni qarigha élip turup, qiliwatqan 'birliksep' xizmitini amérika bilmemdiken? ming dane bashqurulidighan bombini biraqla étip teywenni yoq qilishmu teywenning hazirqi halitini özgertish, birliksep tüzüshmu teywenning hazirqi halitini özgertish. Bu 'birliksep' arqiliq hazir teywende san özgirishi boluwatidu. Lin bawxu'a ependining qarishiche, xitayning birliksep ministirliqini emeldin qaldurush kérek.

Teywenni jungxu'a xelq jumhuriyiti idare qilip baqqan emes

Lin bawxu'a ependining mulahize qilishiche, xitay teywenni musteqilchi dep tillaydu, emeliyette teywen özi bir musteqil dölet, teywenning özining yéri, nopusi, siyasiy tüzümi bar. Uni jungxu'a xelq jumhuriyiti idare qilip baqqan emes. Mesile peqet xelq'arada qandaq dölet namini qollinish mesilisi. 'Jungxu'a min'go' demdu yaki 'teywen' demdu, qaysi dölet namini qollinishni teywen xelqi özi awaz qoyup belgilep élan qilsila boldi.

Gerche hazir b d t teywenning döletlik ornini téxi en'ge almighan bolsimu, emma teywenning musteqil ornini inkar qilalmaydu. Kommunist xitayningmu, özi ezeldin idare qilip baqmighan bir musteqil elni özining birqismi déyishi bir sepsete.

Teywende %60 tin artuq adem özini 'junggoluq' emes, teywenlik dep ataydu

Teywenning ehwalini öz közi bilen körüp, teywende xelqining awazini öz quliqi bilen anglap turuwatqan lin bawxu'a ependining bayan qilishiche, gomindang terepke mayil bolghan teywen uniwérsitétining ray sinash netijisdimu %60 ‏-70 adem özini 'junggoluq' emes teywenlik dep qaraydu. Kommunist xitay hökümiti 'men teywenlik' dégenliki ademning hemmisini musteqilchi deydu . Hazir minjindang partiyisi 'teywen' dégen nam bilen b d t gha kirimiz dése, gomindang partiyisi 'jungxu'a min'go' dégen nam bilen b d t gha kirimiz deydu.

Démek teywende saylam bolsa %90 din artuq saylam bélitige ige bolidighan, bir -birige qarimu ‏- qarshi heriket qilidighan mushu ikki terepmu, teywen arilini musteqil dölet dep qaraydu. Emma bu musteqil dölet téxi normal dölet emes, chünki bu dölet téxiche b d t gha eza emes, dunyada yene nurghun dölet uni étirap qilmaydu. Kommunist xitay téxiche uni özining birqismi dep dunyagha élan qiliwatidu.

Teywen gerche özi musteqil dölet bolsimu, emma uninggha hazir peqet bir normal dölet nami kérek. Teywen hazir shu normal namni qolgha keltürüsh üchün tirishiwatidu. (Weli)