Америка асияда ядро реактори базири ачти

• Мухбиримиз вәлиниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Бирләшмә агентлиқиниң 18 ‏- декабир күни хоңкоңдин хәвәр қилишичә, тошиба ширкиитиниң даирисидики вестиңхавс електр сайманлири ширкити, G E електр сайманлири ширкити қатарлиқ ширкәтләр өткән шәнбә күни, йәни 12 ‏- айниң 16 ‏- күни, асияда асасән нефит импорт қилишқа тайинидиған японийә, һиндистан, җәнубий корийә қатарлиқ дөләтләр билән ядро реактори қуруш келишими имзалиған. Енергийә бихәтәрлики җәһәттә сақлиниватқан мәсилиләрни һәл қилишни мәқсәт қилип имзаланған бу истратегийилик һәмкарлиқ келишимлири америка ширкәтлири чәтәлләр билән имзалиған , тарихидики әң чоң келишимләр болуп һесаблиниду. Хитайму өзиниң иқтисадини тәрәққи қилдурушта нефитқила тайинип қелишниң алдини елиш үчүн бу келишимгә қатнашқан.

Америка ширкәтлири хитай, японийә, һиндиистан, җәнубий корийиләр билән ядро реактори қуруш келишими имзалиған

Америка енергийә министири самиул бодман әпәндиниң баян қилишичә, америка ширкәтлири хитай, японийә, һиндиистан, җәнубий корийиләр билән имзалиған ядро реактори қуруш һәққидики бу келишимләр, йеқинда америкиниң малийә министири һенри павсон вә хәзинә рәиси бен бернанке қатарлиқ юқири дәриҗилик әмәлдарлири бейҗиңда елип барған истратегийилик иқтисадий сөһбәт җәрянида йиғинниң сиртида имзаланған. Бу келишимләргә асасланғанда, асия дөләтлиридә елип берилидиған ядро реактори қурулушлири 2007 ‏- йили башлиниду. Бу қурулушларға америкиниң лусиана шитатидики вестхавс ширкити қатнишиду. Бу җәрянда америка мутәхәссислири үчүн 5500 кишилик хизмәт пурсити яритилиду. Буниң нәтиҗисидә, хитайда келәрки 15‏- 20 йил ичидә техиму көп ядро реактори қурулуп ишқа чүшиду.

Асияда йәнә 77 орунда қурулиду, хитай америкидин 4 йүрүш 3 ‏- әвлад ядро реактори импорт қилиш алдида турмақта

Б б с ниң хәвәр қилишичә, хитай америка билән түзүлгән келишимгә асасланғанда, һазир америкидин импорт қилиниш алдида турған 4 йүрүш ядро реактори илғар типтики 3 ‏- әвлад ядро електр техникисидин ибарәт болуп, хитай һазир бу қурулушларниң 2013 ‏- йилидин бурун ишқа чүшүшини арзу қилмақта. Америкиниң вестхавс ширкити җәнубий корийигә аллиқачан 14 орунда ядро реактори қуруп бәргән, японийиниң 55 орундики ядро реакториғиму техника җәһәттин ярдәм берип кәлмәктә. Америка енергийә министири бодман әпәндиниң баян қилишичә, бу келишим америка -хитай оттурисидики сода мунасивитидә көрүлгән мәсилиләрни һәл қилишни вә енергийә бихәтәрликидә сақлиниватқан мәсилиләрни һәл қилишни илгири сүриду. Мәлуматларға қариғанда, асиядики ядро реакторлири пүтүн дуня миқясидики ядро реакторлириниң 70% ни тәшкил қилиду. Һазир 18 орунда йеңидин ясиливатиду. Әмди һазирқи келишим буйичә, асияда йәнә 77 орунда ядро реактори қурулиду.

Җорҗи буш: һиндистан билән имзалиған ядро һәмкарлиқ келишими 18 ‏- декабир күнидин башлап күчкә игә

Америка авазиниң хәвәр қилишичә, америка президенти җорҗи буш мушу ай ичидә һиндистан билән имзалиған ядро һәмкарлиқ келишими 18 ‏- декабир күнидин башлап қануний күчкә игә болиду. Келишимдә 'америка ядро материяллири вә ядро техникисини һиндистанға експорт қилиш башлиништин бурун, вашингтон билән йеңи деһли бу келишимни хәлқаралиқ ядро енергийиси тәшкилатиниң тәстиқидин өткүзүши, шундақла, һиндистан өзиниң 14 орундики ядро завутлирини тәкшүрүшкә рухсәт қилиши лазим; әгәр һиндистан давамлиқ ядро синиқи елип барса мәзкур келишимдики експорт қилинидиған түрләр тохтитип қоюлиду' дәп бәлгиләнгән иди.

Һиндистан һазир америкиниң истратегийисини чүшинип йәтти

Америкиниң 70 ‏- йиллардики президенти никсун әпәндиниң һөкүмитигә ташқи ишлар министир болған һенри кесингир әпәндиниң 'вашингтон пост' гезитидә елан қилған мақалисидә баян қилинишичә, һиндистанниң дуняда йеңи тәртип тикләшкә қатнишиши америкиниң пүтүн йәршари истратегийиси үчүн мәнпәәтлик. Әмма буниңдин бурун, хитай америкиниң һиндистан билән һәмкарлишишини 'хитайға қарши туридиған васитә' дәп чүшәнгән, һиндистанму өзиниң хитайға қарши туридиған 'йәмчүк' болуп қелишидин әнсиригән иди. Һазир һиндистан бу истратегийини чүшинип йәтти.

Америка-һиндистан ядро һәмкарлиқи америка ‏- пакистан мунасивитидики тәңпуңлуқни тәңшәйду

Кесингер әпәндиниң баян қилишичә, америкиниң террорчилиққа зәрбә бериш вә һиндистанниң узун муддәтлик бихәтәрлики җәһәттә түзгән пилан лайиһиси, әмәлийәттә һиндистанниң қейинчилиқини һәл қилиш үчүн, униң кәтминини чепиш иди. Чүнки, бу икки дөләтниң истратегийиси охшаш болмисиму, әмма нишани бир. Кесингер әпәндиниң баян қилишичә, бурунқи 'соғуқчилиқ уруши'дин кейин хәлқарада вәзийәт өзгәрди, әмди һазирқи америка - һиндистан оттурисидики ядро һәмкарлиқни һиндистанниң хәлқарада сиясий орнини өзгәртиватқан һәмкарлиқ , дәп чүшиниш керәк. Әмма америка билән һиндистанниң ядро һәмкарлиқи җәрянида һәрбий тәйярлиқ мусабиқиси пәйда болуштин сақлиниш керәк. Ундақ болмиғанда, ядро түрлири, америкиға қарши туруш үчүн хитайдин иран, пакистанларға тарқилип кетиши мумкин. Пакистан дуняда террорчилиққа қарши турушта муһим рол ойниялайдиған дөләт, шуңлашқа һазирқи америка-һиндистан ядро һәмкарлиқи америка ‏- пакистан мунасивитидики тәңпуңлуқни тәңшәш ролини ойнайду. (Вәли)