Saxta pulgha aldan'ghan déhqanlarning menpe'etini kim qoghdaydu?

2007-02-01

u0201-pmg.mp3

100 Yüenliq xitay puli. AFP

Xitayning yalghan puli yéqindin buyan Uyghur élining atush, qeshqer, xotenning yéziliri hemde pamir taghlirigha jaylashqan bezi chet yiraq kentlerde qaytidin tarqalghan. Ilgirimu Uyghur élide yalghan pul déloliri köp qétim yüz bergen bolup 2005 - hemde 2006 - yillirimu Uyghur élining memliket derijilik bezi namrat yéza, kentlirige keng tarqilip, déhqanlar qolidin 250 ming yüendin artuq yalghan pul yighiwélin'ghan. Shu yilliri qeshqer wilayitidiki bezi kentlerdinla jem'iy 1milyon 700 ming yüen yalghan pul bayqalghan. Bulardin körünüp turuptiki, yalghan pul yasighuchi yaki tarqatquchilar yiraq chet yézilardiki sadde déhqanlarni aldash obyékti qiliwalghan.

Déhqanlar aldinish obyékti bolup qalghan

Déhqanlarning yalghan pullarni perqlendürüsh usuli yaki eswabliri kona hem ishenchiliki töwen bolghandin sirt, hazir yalghan pul yasighuchilarning téxnikisimu barghanche yéngilinip, yalghan pulning süpitinimu ras puldin perqlendürüsh intayin tes bolup qalghan. Hazir xitayda éqip yürgen yalghan pullarni heqiqiy perqlendüreleydighan mashina, eswab peqet bankilarda yaki jama'et xewpsizlik tarmaqliridila bar bolup, adettiki kishilermu uni asan bayqiyalmaydiken.

Biz Uyghur yéziliridin déhqanlarning yalghan pul tarqalghanliqidin xewiri bar ‏- yoqluqi, ular pulning ras‏- yalghanliqini qandaq perq étidighanliqi, eger yalghan pulgha aldinip qalsa kimdin yardem soraydighanliqidek ehwallarni bilish üchün qeshqerning melum yézisigha téléfon qilduq, téléfonimiz ulan'ghan bir déhqan bu heqte sorighan so'allirimizni jawablandurdi.

Xitay köchmenliri Uyghur déhqanlarni aldashni kesp qiliwalghan

Uyghur déhqanlardin igilishimizge qarighanda, Uyghur yéza- bazarlirida yalghan pulning yamrishidiki seweb, bu yalghan pullarning baziri bolghanliqidin emes belki yéza bazarlirigha éqip kiriwalghan xitaylar bolup, ular déhqanlarning pulning ras ‏- yalghanliqini perqlendürsh iqtidarining töwenliki hemde bazar bashqurush we qanun tarmaqlirining mes'uliyetsizlikidin paydilanmaqta iken. Yalghan pulgha aldan'ghan déhqanlar bankilargha bu pulni qoyush jeryanidila andin aldan'ghanliqini bilidiken. Epsuski bu chaghda ular nahayiti kéchikken bolup, bankilar yalghan pulni bayqighan haman musadire qilidighan bolghachqa, bichare déhqanlar maldinmu, puldinmu ayrilghan bolidiken.

Yalghan pul bilen aldan'ghan déhqanlarning menpe'itini kim qoghdaydu? ularning tartqan ziyanlirigha kim ige chiqidu? bu so'allargha yenila jawab chiqmidi. Elwette yalghan pul téxi pütünley yoqitilghini yoq shundaqla yalghan pul yasighan hem déhqanlarni aldighan qara niyetlik jinayetchilermu pütünley tutulghini yoq, undaqta Uyghur yézilirida yene qanchilik yalghan pul éqip yüridu ? saxta pullar yil boyi emgek qilip azghine kirim qildim dep emdi xosh bolghan qanchilik déhqanni qan yighlitiwatidu? yene qanchilik déhqanni ziyan'gha uchritidu ? bu so'allarghimu jawab yoq. (Gülchéhre)