"Uyghurlar xitayning tömür tapini astidin erkinlik izdimekte"

• Ixtiyari muxbirimiz ekremning bu heqtiki melumati
• Download story audio

D u q pa'aliyetlirining yildin yilgha janlinip bérishi, bolupmu Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning qurultay re'islikige saylan'ghandin kéyin élip barghan pa'aliyetliri gherb metbu'atlirida keng orun élish bilen birge, téximu köpligen döletlerdiki alimlarning we teshwiqat organlirining Uyghurlargha bolghan qiziqishini hessilep ashurmaqta.

Uyghurlar mesilisi yaponluq ziyaretchiler we tetqiqatchilar üchün yéngi mesile bomisimu, yaponiye metbu'atliri üchün natonush téma halitide turup kelgen idi. 2006 – Yili noyabirda d u q bash katipi, yawropa sherqiy türkistan birliki teshkilatining re'isi dolqun eysa ependining alahide teklip bilen yaponiyide bir hepte ziyarette bolushi, Uyghur milliy iradisining yaponiye metbu'atliri arqiliq yaponiye xelqige tonulishining yolini achqan.

Muhajirettiki Uyghur milliy herikitining rehberlik orgini bolghan d u q ning bir wekilining yaponiyini ziyaret qilishi bilen bashlan'ghan Uyghurlar heqqidiki bes munazire we muhakimiler, bügün yaponiye metbu'atlirida qizziq témigha aylan'ghan. Aldinqi yérim yil ichide yaponiyidiki dangliq gézit – zhornallarda Uyghurlargha a'it 10 parchidin artuq eser élan qilinip, Uyghurlarning kimliki, nöwettiki teqdiri we kélechiki heqqide keng uchurlar bérilgen.

Yaponiyidiki dangliq gézitlerdin biri bolghan "ashami shimbu" gézitining 1 – ayning 27 – künidiki yaponche sanida d u q bash katipi dolqun eysa ependining yaponiye ziyariti we Uyghurlar mesilisi tonushturulghan idi. Mezkur gézitning 2 – ayning 21 – künidiki in'glizche sanida yene bir parche eser elan qilin'ghan. Bu eserning nami „Uyghurlar xitayning tömür tapini astidin erkinlik izdimekte" degendin ibaret bolup, eserning bash qismigha dolqun eysa ependining doppa keygen halda tartilghan süriti chongaytip bérilgen.

Eserning aptori katsuxiko shimizu ependi bolup, u Uyghur musteqilliq herikitining chet'ellerdiki birdin wekaletlik orgini bolghan d u q heqqide, uning re'isi rabiye qadir xanim heqqide qisqiche izahat bérip ötkendin kéyin, qurultay bash katipi dolqun eysa ependining yaponiye ziyariti jeryanida qilghan sözliri heqqide toxtalghan we Uyghurlarning nöwettiki échinishliq teqdiridin melumat bergen. Dolqun eysa ependining terjimihali eserning ghol bir salmiqini igiligen.

"Uyghurlar xitayning tömür tapini astidin erkinlik izdimekte" namliq bu eserde, tunji qétim Uyghurlarning bir wekilining yaponiyide ziyarette bolghanliqini, bu wekilning pikirliri arqiliq yaponiye xelqi we metbu'atining Uyghurlarning xitay assimilyatsiyisige, xitayning medeniyet qirghinchiqiliqigha uchrawatqanliqini bilip yetkenliki eskertilgen. Shundaqla bügünki Uyghurlarning medeniyet heqliri, siyasiy heqliri, diniy heqliri, iqtisadi heqliri we bashqa barliq zörür heqlirining xitayning tömür tapini astida depsende qiliniwatqanliqi otturigha qoyulghan. Eserde yene Uyghurlar 11 – sintebir terrorluq weqesidin ilgiri „bölgünchi" atilip jazalan'ghan bolsa, bügün terrochi atilip jazaliniwatqanliqi, Uyghurlarning heqsiz tutqun qilishlargha, emgek bilen özgertish meydanlirida eghir jismaniy zulumlargha uchrawatqanliqi eskertilgen.

Eser aptori katsuxiko shimizu ependi „Uyghurlar xitayning tömür tapini astidin erkinlik izdimekte" namliq maqalisida Uyghurlarning 1933 – yili we 1944 – yili ikki qétim musteqil jumhuriyet qurghanliqini, bügünki Uyghurlarning ene shu musteqilliqini eslige keltürüsh üchün küresh qiliwatqanliqini qisturup ötken hemde d u q ning Uyghurlarning fédératsiye sheklidiki démokratik bir teshkilati ikenlikini, bu tershkilatning tinchliq wastiliri arqiliq küresh qilip, dunya jama'itining himayisige tayan'ghan asasta özlirining igilik hoquqini eslige keltürmekchi boliwatqanliqini alahide izahlighan.

Uyghurlargha we Uyghur teshkilatlirigha a'it bundaq xewerler bügünki künde gherip metbu'atlirida köp közge cheliqmaqta. Nurghunlighan chetellikler d u q bash shitabigha kélip, Uyghurlar heqqide melumat igileshke tirishmaqta.