Yaponiyidiki Uyghur tetqiqati (2)

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Yaponiyilik yazghuchi mizutani na'oko xanimning rabiye xanim toghrisida yazghan kitawining tor bettiki élan körünüshi. Source: http://business.nikkeibp.co.jp/article/life

Yaponiyidiki Uyghur tetqiqatining tarixigha texminen bir esirche bolup qalghan hemde yéqinqi yillardin buyan bu sahege qiziqidighanlar hem netijiler köpeygen bolsimu, biraq, yaponiyide hazirghiche mexsus Uyghurlarni tetqiq qilidighan orun qurulmighan, Uyghur tetqiqatining hemmisi munasiwetlik tetqiqat apparatliri we uniwérsitétlarda élip bérilidu. 1924-Yili tesis qilin'ghan "sherqi asiya medeniyet ghezinisi " wekil xaraktérliq orun bolup, uning terkibidiki komitétlarning qataridiki ottura asiya we islam dini tetqiqat komitétliri Uyghur tetqiqati bilen munasiwetliktur.

Yaponiyidiki Uyghur tetqiqati asasliqi tarix we yazma yadigarliqlardur

Bu jayda nurghun Uyghurche kitab - matériyallar hemde Uyghurlargha munasiwetlik her qaysi tillarda yézilghan nurghunlighan matériyallar saqlanmaqta. Bu organning " sherqiy okyan ilmiy jurnili" bar bolup, buningda Uyghurlargha a'it eserlermu bésilip turidu.

Buningdin bashqa tokyo uniwérsitéti, kyoto uniwérsitéti, tokyo chet'el tilliri inistituti qatarliq bir qisim uniwérsitétlarda Uyghurshunasliq bilen shughullinidighan proféssorlar bar bolup, ular öz aldigha tetqiqat élip baridu hemde Uyghurshunas oqughuchilarni terbiyileydu.

Florida shtatidiki asiya tetqiqat ornining xadimi doktor qahar baratning éytishiche, yapon alimlirining Uyghurlargha qaratqan tetqiqatlirida asasliqi tarix témiliri we qedimki hem yéqinqi zaman türk, Uyghur yazma yadikarliqliri muhim salmaqni igileydu.

Qedimki yazma yadikarliqlar sahesi boyiche umémura xiroshi qatarliqlar zor netijilerni qolgha keltürgen. Bolupmu, yaponiye alimlirining 10-14-esirlerdiki Uyghur idiqut dölitining ijtima'iy-qanuniy höjjetliri tetqiqatliri muhim ehmiyetke ige.

Tarix tetqiqatida körünerlik netijiler qolgha kelgen bolup, masuda xisa'o, égami nami'o, énoki kazu'o, uchida ginpu, xanéda akira we abe take'o hem bashqilar wekil xaraktérliqtur. Yapon alimlirining ichide xanéda toruning tetqiqati eng dangliq, u yalghuz xitayche matériyallarghila tayinip qalmastin, yene nurghunlighan qedimqi Uyghurche yazma yadikarliqlarnimu tetqiq qilip élan qilghan bolup, yaponiyidiki Uyghurshunasliqning péshiwasi déyishke bolidu. Abe take'o bolsa," gherbiy Uyghur dölitining tarixi" namliq kitabini neshir qilghan bolup, bu eserde 8-14-esirlerdiki orxun Uyghur döliti, turpan idiqut döliti, genjo Uyghur dölitining tarixi etrapliq yorutulghan.

Wang ké bilen toxti muzatning teqdiri

Uyghur tarixchisi toxti muzat 1990-yillarda yaponiyide mexsus ottura asiya tarixi we Uyghur tarixi mesililiri boyiche dokturluq unwani üchün oqughan bolup, 1998-yili, u weten'ge qaytqanda dölet mexpiyetlikini oghrilighan dégen jinayet bilen xitay bixeterlik da'iriliri teripidin qolgha élinip, 11 yilliq qamaq jazasigha buyrulghan idi. Toxti muzatning yaponiyidiki waqtida bir qanche maqalilar we kitablarni élan qilghanliqi hemde Uyghur siyasiy tarixi mesililiri boyiche doktorluq dissértatsiyisi yazghanliqi melum.

Toxti muzat bilen birge tarix saheside yaponiyide oqughan wang ké isimlik bir xitay mutexessisning 1944-1949-yilliridiki sherqiy türkistan jumhuriyiti heqqide dokturluq dissértatsiyisi yazghanliqi hemde buni bir kitab qilip neshir qilghanliqi melum.

Qahar baratning éytishiche, ikki millettin bolghan mezkur ikki mutexessisning teqdiri ikki xil bolup, wang kégha yol ochuq bolghan, emma Uyghur millitidin bolghan toxti muzat bolsa türmide yatmaqta.

Yaponiye mutexessisliri éhtiyatchan mu'amilide

Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning yaponiye ziyariti yaponiyide Uyghurlargha bolghan qiziqishning téximu yuqiri kötirilishide muhim rol oynighanliqi melum. Na'uka xanim isimlik bir tetqiqatchi yéqinda rabiye qadir xanim heqqide we Uyghurlarning mewjut mesililiri toghrisida chong hejimlik bir kitab neshir qildurghan idi. (Ümidwar)