Xitay Uyghurlarni amérikigha qarshi qollanmaqchi


2006.07.25

7 - Ayning 23 - küni, myunxéndiki bir top Uyghur yashlirining xelq'ara weziyet we diniy mesililer heqqide élip barghan ixtiyari söhbet sorunida, kishini ejeplendüridighan ghelite bir téma otturigha chiqti.

Diniy pa'aliyiti cheklenmigen yéngi mezhep

Melum boldiki, yéqinqi künlerdin buyan, xitay hökümiti mexsus terbiyiligen Uyghur diniy shexisliri arqiliq, bir din we bir mezheptiki Uyghurlar arisigha diniy ixtilap sélishqa urunupla qalmastin, Uyghurlarni amérikigha qarshi qollinish üchün idé'ologiyilik asas hazirlashqa bashlighan. Söhbet ehlining wetendiki Uyghur diniy zatlardin biwaste igiligen ehwallargha qarighanda, yéqinqi bir qanche yildin buyan xitay hökümiti mexsus meblegh ajritip, bir qismi aliy mektep melumatigha ige bolghan, yene bir qismi din saheside yétilgen bir bölek Uyghurlarni özbékistanda "hizbulla telimati" boyiche terbiyiligen.

Weten'ge qaytip kelgendin kéyin "hizbullahchilar" dep atalghan bu Uyghur yashliri nöwette, Uyghur diyarining her qaysi yurtlirida ashkare diniy terghibat bilen shughullinishqa bashlighan. Hetta ürümchidiki aliy mekteplerdimu hélighiche erkin - azade pa'aliyetlirini dawam qilghan.

Xitayning wasitilik diniy terbiyisini qobul qilip, "hizbullahchilar" dep nam alghan bu yashlarning terghibatliri Uyghur diyaridiki diniy zatlarni qattiq chöchütüshke bashlighan. Xitayning diniy zulumliri ewjige chiqqan, nurghunlighan diniy zatlar qolgha élin'ghan we normal diniy pa'aliyetler bilen shughullinishmu qet'i chekliniwatqan Uyghur diyarida, bügünki künde bundaq yéngi bir diniy mezhepning otturigha chiqip, öz telimatlirini bimalal bazargha sélishi, Uyghurlar arisida sarasime peyda qilghan.

Yéqinda, wetendiki bir diniy zat, bu söhbet sorunidiki bir kishige téléfun qilip, xitayning "hizbullahchilar" din paydilinip, Uyghurlarni mezheplerge bölüwatqanliqini we ezeldin amérikigha mayil yashap kelgen Uyghurlarda amérikigha qarshi idiye peyda qilishqa uruniwatqanliqini dunya jama'itige bildürüp qoyushni iltimas qilghan hemde wetendiki Uyghurlar üchün eng muhim xewer menbege aylinip qalghan erkin asiya radi'osi arqiliq, bu xil tepriqichilarni dawamliq eyibleshni ötün'gen. Söhbet ehlining igiligen melumatliridin qarighanda, bu atalmish "hizbullahchilar" ning telimatlirining tüp idiyisi amérikigha qarshi turushtin ibaret bolup, amérika aghdurush we axirqi hésabta yer sharida "islam xelipiliki" qurush iken.

Uyghurlarning xitaydin bashqa düshmini yoq

Xitayning himati astida Uyghur diyarigha tariliwatqan bu xil idiyiwi éqimdin endishilen`gen bu sorundiki söhbet ehli, hayatliq heqqi üchün jan talishiwatqan, musteqilliq arzusida köresh qiliwatqan Uyghurlarning bügün héchqandaq mezhepke éhtiyaji yoqliqini, artuq bir düshmen'gimu éhtiyaji yoqliqini, Uyghurlarning xitaydin bashqa düshmini yoqliqini, özining musteqil sherqiy türkistan dölitini eslige keltürmey turup, Uyghurlarning herqandaq gheyri idiyiwi éqimgha egishishining ejellik xataliq bolidighanliqini birdek testiqlidi.

Mezkur mesile heqqide d u q medeniyet - ma'arip bölümining mes'uli "xitayning yéngi bir diniy mezhep peyda qilishtiki gherizi, yalghuz amérikining himayisige intiliwatqan Uyghurlarni amérikigha düshmen qilishla emes, belki Uyghurlar arisida éghir diniy ixtilap peyda qilip, Uyghurlarning xitay tajawuzchilirigha qarshi milliy musteqilliq kürishining ornigha ichki nizani dessitishtin ibaret" dep körsetti.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.