Ғәмгә патқан йәр тәврәш бәлвеғи


2007.03.22

CHINA-QUAKE-WARM-200.jpg
2003-Йил февралда чоңқурчақта йүз бәргән йәр тәврәштин кейинки иккинчи кечини сиртта өткүзгән бу киши от иссинмақта. AFP

Йәр тәврәш бәлвеғиға җайлашқан қәшқәр, атуш, ақсу, хотәнниң бәзи җайлири уйғур елидики әң көп йәр тәврәш районлири һесаблиниду. Уйғур аптонум райони даирилириниң елан қилған статистикилиқ мәлуматлириға асасланғанда, 1900 - йилидин етибарән бу районларда йүз бәр бәргән вәйран қилиш характеридики еғир йәр тәврәш апәтлиридә җәмий 2196 адәм җенидин айрилған вә тоққуз миңға йеқин адәм еғир яриланған.

Апәттин савақ

2003 - Йили 24 - феврал пәйзиват вә маралбеши наһийилирини асас қилип йүз бәргән 6.8 Бал дәриҗидики йәртәврәш, уйғур ели тарихида йүз бәргән әң еғир йәр тәврәш апити болуп 50 миңдин артуқ хәлқ апәткә учриди. Хитай даирилириниң елан қилған хәвәрлиридә, мәзкур йәр тәврәштә өлгәнләр сани 268, яриланғанлар 4000 дин ашти, 8800 өй өрүлди, йәнә 900 дин артуқ синиплар өрүлди, әмма чәтәл мәтбуатлири һәмдә йәрлик амма, апәткә учраш әмәлий әһهвалиниң униңдинму еғир болғанлиқини билдүргән иди.

Гәрчә бу йәр тәврәш наһайити еғир апәт кәлтүргән болсиму, бу йәнә өз нөвитидә, чәтәл ахбарат вастилириниң бесими шундақла чәтәлләрниң йәр тәврәш апитигә учриған районларға бәргән нәччә милйон доллар ианә соммиси хитай һүкүмитиниң йәр тәврәш бәлвеғида олтурушлуқ уйғур деһқанлириниң туралғу мәсилисигә көңүл бөлүшигә сәвәб болди.

Мәзкур еғир апәттин кейин хитай һөкүмити, 2004 - йили 2 - айдин башлап бәш йил ичидә, уйғур елиниң йәр тәврәш бәлвеғиға җайлашқан намрат деһқанларни йәр тәврәшкә чидамлиқ өйләргә көчүрүш үчүн җәмий бир милярд йүән мәбләғ селип буни үч йилға бөлүп әмәлийләштуридиғанлиқини елан қилди.

Чидамлиқ өй мәблиғи пәқәт бир тамға йәтти

Мана һазир хитай һөкүмитиниң йәр тәврәшкә чидамлиқ өйләрни селиш қурулушиниң ахирқи мәзгили һесаблиниду. Йәни даириләр бу қурулушни 2008 - йилиниң ахириғичә пүтүнләй тамамлап уйғур ели бойичә җәмий икки милйон 10 миң намрат деһқанни пишшиқ хишларда селинған чидамлиқ йеңи өйләргә көчүрүп кирмәкчи.

Нөвәттә, йәр тәврәш бәлвеғидики бәзи наһийә -йезиларда бир қисим өйләр пүтүп, йәр тәврәштә өйсиз қалған бәзи деهқанлар йеңи өйләргә көчүп киришкә башлиған болсиму, йәнә бәзи йезиларда йәр тәврәшкә чидамлиқ өйләр қурулуши давамлиқ елип берилмақта.

Гәрчә һөкүмәт чидамлиқ өйләр қурулушиға мәхсус мәбләғ аҗратқан болсиму, уйғур елиниң хәвәрлиридин шундақла хәлқниң инкасидин мәлумки йеңи өй қурулуши давамида мәсул орунлар һәм кадирларниң хиянәтчилик қилиш, шәкилвазлиқ, парихорлуқ қилишиға охшаш мәсилиләр келип чиқмақта икән.

Илгири уйғур аптоном районлуқ һөкүмәтниң бу хизмәткә мәсул орунлири тәкшүрүш елип берип, һәр қайси намрат йезиларда селиниватқан бу чидамлиқ өйләрниң 201 иниң өлчәмсиз болуп чиққанлиқи, бу өйләрни пүтүнләй бузуп башқидин ясашқа 3 милярд йүән кетидиғанлиқини елан қилған иди, нөвәттә йәр тәврәш бәлвеғиға җайлашқан уйғур йезилирида йәр тәврәшкә чидамлиқ өй қурулуши елип бериш сияситиниң әмәлийлишишидиму охшашла еғир мәсилиләр мәвҗут. Бу һәқтә йеқинда қәшқәрниң кона шәһәр наһийисиниң мәлум йезисидики бир деһқан мәзкур наһийиниң йезилирида елип бериливатқан бихәтәр өйләр қурулушидики еғир мәсилиләрни ашкарилиди.

Наһийә кадири: "буни сорайдиғанға немә һәққиңлар?"

Биз бу деһқанниң инкасиға асасән кона шәһәр наһийилик хәлқ һөкүмитиниң йәр тәврәшкә қарши чидамлиқ өйләр қурулушиға мәсул орниға телефон қилдуқ:

- Һөкүмәт ишханисиму? ‏- һә кимни издәйсиз? - мән әркин асия радиосиниң мухбири, бир мәсилини соримақчидим. ‏- Һә, сөзләң ‏-аңлисам силәрниң наһийиниң йезилирида болупму 6 - һәмдә 7 - кәнтлиридә чидамлиқ өйләр қурулуши елип бериливетиптикән, деһқанларниң өйиниң пәқәт кочиға қарап туридиғанла тәрипини пишшиқ кесәктә қилиштәк шәкилвазлиқ мәсилилири йүз бериветипту, бу һәқтә силәрниң хәвириңлар барму? ‏- бундақ иш болуши мумкинму? силәр буни қәйәрдин билдиңлар? ‏- биз хәлқ аммисидин игилигән. ‏- Хәлқ силәргә инкас қиламду техи, бизму бундақ гәпни аңлап бақмисақ. Һөкүмәтниң бу қурулушиниң әмәлийлишиши интайин яхши кетип бариду. ‏- Йезиларда буниң әмәлийлишишидә мәсилә көрүлгән болуши мумкин бу һәқтә инкас кәлмидиму? ‏- әлвәттә һәммә йәрләр һәр хил мәсилиләрдин хали болалмайду. - Билишимизчә, һөкүмәт бу қурулушқа мәхсус мәбләғ аҗратқан икән. ‏- Тоғра, һәр бир аилиниң йеңи өй қурулушиға айрим мәбләғ бар, аилә иқтисади әһвалиға қарап тәқсим қилиниду. ‏- Силәр мәбләғни асасий қатламға чүшүргәндин кейин униң әмәлийлишиш әһвалини тәкшүрүп бақтиңларму? ‏- а....., буниңда һечқандақ мәсилә йоқ, силәр бу нәрсиләрни сорап немә қилмақчи ? ‏- чүнки бизгә хәлқтин инкас кәлгәнлики үчүн биз пәқәт һәқиқий әһвални игиләп көрмәкчи.Әмәлий әһвалниму сорашқа болмамду? ‏‏- сән..... Немә у асия әркин радиоси, бу йәрдә силәрниң бизни зиярәт қилидиған немә һәққиңлар бар? бу әлвәттә ялған гәп, силәр бәзи өсәкчиләрниң ялған гәплиригә алдинип қапсиләр, мән бу ишқа мәсул адәм әмәс, игисини тепип зиярәт қилиңлар. ‏- Ундақта бу әһваллардин хәвириңиз йоқ туруп, немигә асасән бундақ әһвал йоқ дәп җаваб берисиз. ‏- Мән мушу йәрдә ишләйдиған турсам әлвәттә билимән ‏- дә. Нәдин телефон қиливатисиз? ‏- америка вашингитондин

У телефон турупкисини ташливәтти.

2006 - Йилида уйғур аптоном районлуқ һөкүмәт, қәшқәр, ақсу қатарлиқ җайлардики йәр тәврәшкә чидамлиқ өйләр қурулушиға мәсул 12 органни һөкүмәтниң йеңи өй қуруш вәзиписини вақтида яхши тамамлиған илғар орунлар қатарида мукапатлиған иди. (Гүлчеһрә)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.