Профессор ваң йи: хитайда йезиқ бихәтәрлики идариси дегән йеңи орган қурулди

• Мухбиримиз вәлиниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Өз мухбиримизниң хәвәр қилишичә, 'хитайға әркинлик муназирә мунбири' дегән тәшкилатниң 2006 ‏- йиллиқ йиғини йеқинда америкиниң вашингтон шәһиридә ечилған. Бу йиғинни америкидики хадсин инстетоти билән җуңго қанун вә дин инстетоти бирликтә ачқан. Бу қетимқи муназирә йиғини хитайда хәлқниң һазирқи диний етиқад әркинлики вә пикир баян қилиш әркинлики әһвали вә буниңға даир қанун мәсилилирини муһим ноқта қилған.

Бир дөләттә иқтисад тәрәққи қилсила һесаб әмәс

Хәвәрдә ейтилишичә, америка ташқи ишлар министириниң ярдәмчиси чи җүнвен әпәнди йиғинда "кишилик һоқуқ дегән адәмләрниң йемәк -ичмәк, туралғу-җай, кейим -кечәккә игә болуш һоқуқинила әмәс, бәлки адәмләрниң өзиниң турмуш шәклини өзи таллаш вә һөкүмәтниң уларға қандақ муамилә қилиши һәққидә қарар чиқириш һоқуқиниму өз ичигә алиду" дәп тәкитлигән.

- Хитайниң буниңдин 30 йил бурунқи яки 15 йил бурунқи әһвали билән һазирқи әһвалини селиштуруп көридиған болсақ, ениқки, - дәп сөзини давамлаштуриду хитайни яхши чүшинидиған бу әрбаб, ‏- хитайда иқтисад тиз тәрәққи қилған, хәлқниң турмуш сәвийиси өскән. Дәл мушундақ әһвал астида шуни көрситиш керәкки, бир дөләттә, худди президент буш ейтқандәк, иқтисад тәрәққи қилсила һесаб әмәс. Хитайда һазир аиливи дини тәшкилатлар 'қанунсиз' дегән нам билән бастуруливатиду. Ху җинтав америкиға кәлгәндә президент буш бу мәсилини, худди бултур 11 ‏- айда вә 12 ‏- айда тәкитлигәндәк йәнә бир қетим тәкитлиди. Америка һазир хитайдики дини етиқад әркинлики мәсилисигә җиддий қараватиду.

Диний әркинлик болмиған дөләттә әхлақтин сөз ечиш мумкин әмәс

Хитайдики мустәқил қәләмкәшләр җәмийитиниң муавин рәиси, язғучи, һөкүмәт билән сиясий көз қариши охшимайдиған әрбаб йүҗе әпәндиниң ейтишичә, һазир хитайда динға етиқад қилидиған зиялийлар, адвокатлар, сәнәткарлар мәйданға келиватиду. Хәлқниң демократийә үчүн вақириған авази коммунист һөкүмранлириға қаттиқ бесим шәкиллләндүрмәктә. Гәрчә ху җинтав тәхткә чиққандин кейин хәлқниң дини етиқад әркинлики қаттиқ чәкләнгән болсиму, әмма һазир аиливий дини тәшкилатлар наһайити тиз әвҗ еливатиду. Йүҗе әпәндиниң қаришичә, хитайда хәлқниң дини етиқад арзуси һөкүмәтниң бериш яки бәрмәслики билән әмәс, бәлки өзиниң тиришип қолға кәлтүрүши билән әмәлгә ашиду.

Деһқанлар үчүн сөз қилип келиватқан, қануншунаслиқ бойичә доктор ли богуаң әпәндиниң ейтишичә, дин билән әхлақни бири-биридин айрип қариғили болмайду. Диний әркинлик болмиған дөләттә әхлақтин сөз ечиш мумкин әмәс.

Америкидики хитайға ярдәм бериш җәмийити дегән тәшкилатниң мәсули фу шичий әпәнди 'бирниң тәкшүрүшимизчә, бултур 2 ‏- айдин 12 ‏- айғичә 20 өлкә вә аптоном районда 1317 нәпәр аиливий дини тәшкилат рәһбири қолға елинди. Буниңдин башқа йәнә 17 нәпәр чәтәллик диндар бар, буниң 11 и америкилиқ. Һазир хенәнниң шибалихе мәһәллисидики әмгәк билән өзгәртиш лагирида 36 нәпәр аял катулик муритиниң барлиқиму ениқ.

Сичуән өлкисидики чеңду университетиниң қануншунас профессори, тор язғучиси ваң йи әпәндиниң ейтишичә, һазир хитайда пикир баян қилиш әркинлики һәдәп дәпсәндә қилинмақта. Хәлқниң пикир баян қилиш һоқуқини дәпсәндә қилип келиватқан тәшвиқат министирлиқи дегәнләрдин башқа, йеқинда йәнә 'йезиқ бихәтәрлик идариси' дегән бир йеңи орган қурулди. Бу орган һазир мәмликәтниң һәммә йеридә хәлқниң йезиқ әркинликини дәпсәндә қиливатиду. (Вәли)