Учур дәвридики милләтләр мунасивити йиғини, америкиниң конетикет шитатида ечилди

5 -Өктәбир күни, америкиниң конетикет шитатиниң мәркизи хартфорд шәһиридә " учур дәвридики милләтләр мунасивити"намлиқ йиғин өткүзүлди.

21 -Әсир хитай фонди җәмийити, хәлқаралиқ тибәт һәркири вә тринтй иниститути қатарлиқ орунларниң бирликтә уюштуруши билән өткүзүлгән "учур дәвридики милләтләр мунасивити" намлиқ йиғин америкиниң конетикет шитатиниң хартфорд шәһиридә ечилди.

Үч күн давамлишидиған мәзкур йиғинға чәтәлләрдики хитай, уйғур вә тибәт вәкиллири вә шуниңдәк хитай чоң қуруқлиқидин вә тибәттин кәлгән вәкилләрдин болуп, 70 йеқин киши йиғинға қатнашти.

21 -Әсир хитай фонди җәмийитиниң дериктори соң йоңйи йиғинда сөз қилди. Соң йоңйи әпәнди зияритимизни қобул қилип, суаллиримизға җаваб бәрди.

--- Мәзкүр җәмийәтниң, бу қетимқи йиғинни уюштуруштики мәқсити немә?

--- Бу қетимқи йиғинни уюштуруштики асаслиқ мәқситимиз, һәр қайси милләтләр йәни мәйли уйғурлар болсун, тибәтләр болсун, хитайлар болсун, уларниң ичидики яш бир әвлат кишиләрни, интернет саһәсидики паалийәтчиләрни вә яки хитай мәсилиси үстидә тәтқиқат елип барғучиларни һәмдә йәнә хитай кишилик һоқуқ паалийәтчилирини бир ариға топлап, 21 -әсирдә йүз бәргән йеңи мәсилиләр һәққидә музакирә елип беришқа уюштуруш, болупму интернет саһәсиниң бүгүнки роли шуниңдәк интернетниң бизниң хизмитимизгә көрсәткән тәсири дигән мәсилиләрни музакирә қилиш бу қетимқи йиғинни уюштуруштики асаслиқ мәқсәт һисаплиниду.

--- Йиғинниң темисидинму көрүнүп турупту, силәр мәзкүр йиғинда асаслиқ милләтләр мунасивити мәсилисини музакирә қилидикәнсиләр, ундақ болса сиз бизгә уйғурлар билән башқа милләтләр оттурсидики мунасивәт мәсилиси тоғрисидики қаришиңизни сөзләп бәрсиңиз?

--- Бизниң бу қетим өткүзгән йиғинимиз илгирики қетимларда милләтләр мәсилиси һәққидә елип барған музакирлиримизгә охшимайду. Мундақчә ейтқанда биз бурун тарихни көп сөзлигән, мәсилән тибәт вә тибәтниң хитай чоң қуруқлуқи билән болған мунасивити, тибәтниң мустәқил болуш мәсилилири һәмдә йәнә уйғурларниң шәрқий түркистан җумһурийити һәмдә униң хитай билән болған мунасивәт мәсилиси қатарлиқлар иди. Мениңчә бу мәсилләрни музакирә қилиш керәкму? музакирә қилишқа боламду? әлвәттә музакирә қилишқа болиду, бирақ биз 21 - әсирдә ортақ дуч келиватқан мәсилә немә? йәни учур дәври вә ентернәт саһәсидин қандақ пайдилиниш, уни өз хизмитимизгә қандақ пайдилиниш вә ишлитиш керәк дигән мәсилидә өз -ара мәдәний йосунда пикир - алмаштуруш, өз -ара иш вә бир - биримизгә көйүнүшимиз керәк дәп қараймән, бу биз үчүн бәкму муһим, ирақта йүз бериватқан вәқәләрдин шуни көрүвалалаймизки, милләтләр арисидики мәсилиләр яхши бир тәрәп қилинмиғанлиқтин та һазирғичә ирақтики қалаймиқанчилиқ бесиқмиди. Чәтәлләрдә бизгә шараит бар, шуниң үчүн биз 21 - әсирдә милләтләр мунасивитини яхшилаш һәққидә тәтқиқатлар елип беришимиз керәк. Бизниң бу қетимқи йиғинимиз әлвәттә һазирқи хитай һөкүмитиниң узундин бери милләтләр мунасивитигә елип қәбиһ сияситигә қарита җәң елан қилиш вә қаршилиқ көрситиштин ибарәт.

--- Сизчә уйғур вә тибәт мәсилисини қандақ бир тәрәп қилиш керәк ?

--- Мән сиясәтчи әмәс, бу мәсилини бир тәрәп қилиш усули һәққидә мукәммәл бир нәрсә дийәлмәймән. Мениңчә 21 - әсирдәк йеңи бир дәвирдә бу мәсилини һәл қилишта һәммә ишни сиясәт йоли билән һәл қилип кәткили болмайду дәп қараймән, йәни мәсилини өз -ара мәдәнийәт алмаштуруш, өз - ара чүшүнүш йоли билән һәл қилиш. Мениң һәрбий күчүм бар, қошунум бар мән күчлүк дәп зораванлиқ йоли билән вә яки бесим ишлитип, бойсундуруш вастилири билән әмәс, бәлки юқурда тәкитлигәндәк достанә йол билән мәсилини һәл қилиш йолини таллаш. Мән ойлаймән 20 - әсирниң тарихи буни испатлиди , 21 - әсир шуни испатлидики зорлуқ билән мәсилини һәргиз һәл қилғили болмайду.

Йиғинға қатнашқан хитай зиялилиридин хе чиңлйән, хитай һөкүмиитиниң интернәтни қамал қилиш һәркити һәққидә сөз қилип, хитай һөкүмитиниң пәқәт нәширят саһәсидила әмәс, бәлки интернәт саһәсидиму башқурушни күчәйтип, ахбарат әркинликини боғуватқанлиқини пакилар билән испатлап өтти. У сөзидә өзиниң хитай һөкүмиитиниң ахпарат саһәсигә қаратқан сияситиниң қурбани икәнликини әскәртип, хитай дуня сода тәшкилатиға киргәндин кейин, хитайдики кишилик һоқуқ яхшилиниду дигән қарашниң пүтүнләй хата икәнликини билдүрди.

Америка уйғур бирликиниң баш катипи алим сейитоф әпәнди "11 - сентәбирдин кейин техиму яманлишиватқан уйғур кишилик һоқуқ әһвали" дигән темида мәхсус доклат тәйярлиған болуп, йиғинниң иккинчи күни бу доклатни оттурға қоймақчи. (Әқидә)