10 – Nöwetlik türkiy dölet we milletler yighini qararnamisida Uyghur mesilisige yer bérildi

• Ixtiyari muxbirimiz erkin tariming bu heqtiki melumati
• Download story audio

Uyghur wekilliri yighinda

Türkiyining antalya shehiride chaqirilghan 10-nöwetlik türkiy döletler we türkiy milletler dostluq qérindashliq we hemkarliq qurultiyi 9-ayning 20-kuni resmiy axirlashti. Qurultayning axirqi küni 4 gurup halide élip bérilghan muzakiriler netijiside qurultay qararnamisi maqullandi. Qurultayning qararnamisini türkiye jumhuriyiti hökümitining türk dunyasigha mes'ul dölet ministiri beshir atalay ependi yépilish murasimida oqup ötti.

Beshir atalay ependi yépilish murasimida qilghan sözide bu qurultayda keypiyatning intayin qizghin ikenlikini, emma eng muhim mesilining yighinda élin'ghan qararlarning emelge éshishi ikenlikini éytti. U maqullan'ghan qararnamida yene türk dunyasidiki siyasi mesililer, türk jumhuriyetliri we milletliri otturisidiki iqtisadi hemkarliqning tekitlen'genlikini dédi. Qararnamida sipérus, qarabagh, kerkük türkliri, aghizka türkliri we sherqiy türkistan türkliri mesiliside türk dunyasining ortaq heriket élip bérishi kérekliki tekitlen'gen.

Yépilish murasimida dölet ministiri beshir atalay qararnamini oqup chiqti:

"Qurultiyimiz iraqta yashaydighan türkmenler duchar boliwatqan qiyinchiliqlarni, bolupmu kerkükte yer xéti we nopus tizimliki özgertilish arqiliq kerkükning étnik qurulmisining özgertilishini qobul qilishqa bolmaydighanliqini qararlashturdi. Bu shara'it astida rayonning kelgüsi üchün adil bir xelq rayini sinash élip bérishning mumkin emeslikini dunya jama'etchilikige bildürimiz. Qurultiyimiz kerkük shehirining axirqi sheklining belgilinishide türkmenlerning pikrining élinishi we pütün iraqta élip bérilidighan xelq rayini sinash netijiside belgilinishi kéreklikini qararlashturdi".

Qurultayning qararnamisida yene sherqiy türkistandiki Uyghur türkliri duchar boliwatqan medini we ma'arip mesililirining hel qilinishi üchün türk dunyasining téximu sezgür bolushi, xelq'ara sehnide bu mesilini hel qilish üchün tirishishi, türkiy millet we döletlerdin xitayni ziyaret qilmaqchi bolghanlarning Uyghur aptonom rayoninimu bérip, bu rayondiki xelqler bilen bolghan dostluq we qérindashliq rishtini kücheytishi kérekliki qarar qilindi.

Qurultayning yépilish murasimida türkiyining sabiq jumhur re'isi sulayman demirelmu bar idi. U alqishlar ichide sehnige chiqti. U sözige teqdir we medeniyet birlikimiz bolghan türkiy xelqler bizning qérindishimizdur, dep bashlidi. Türk dunyasining oz yiltizigha ige chiqishi kéreklikini tekitligen sulayman demirel ortaq élipbe we til mesilisiningmu hel qilinishi kéreklikini tekitlidi:

Sherqiy türkistan medeniyet hemkarliq jem'iyiti bashliqi séyit tomtürk yighinda

"Kélechekke qarighanda téximu küchlük bolushimiz kéreklikini hes qilimiz. Türk dunyasi qoligha ötken bu pursetlerdin intayin yaxshi paydilinishi kérek. Bu purset zamaniwi dunyada yer élish pursitidur".

Sulayman demirel sözini qorkut ataning du'asi bilen axirlashturdi:

Sayiliq deriximiz putalmisun, ormanlirimiz azalmusun. Shaqirap éqiwatqan ériqlirimiz qurumisun. Ümidimiz üzülmidin, ochaqlirimiz yénip tursun, chiriqimiz héchbir zaman öchmisun".

Yighinning yépilish murasimida qurultayni uyushturghan türk dunyasi dostluq, qérindashliq we hemkarliq fondi jem'iyitining bashliqi, milletchi heriket partiyisining sabiq bashliqi merhum alparslan türkeshning qizi proféssor, doktor umay gunay türkesh xanimmu bar idi. U mundaq dédi:

"Bilge xaqandin atatürkke uzarghan bu yolda türkiy döletlerge we türkiy xelqlerge bolghan hörmetni dawam qildurghanliqi we biz üchün wesiyet qimmitide bolghan bu qurultayni dawam qildurghanliqi üchün semimi teshekkurlirimni bildürimen".

Sabiq dölet ministiri, türk dunyasi dostluq qérindashliq we hemkarliq fondi jem'iyiti bashliqi abdulxaliq chay ependi ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi:

Musteqil türkiy döletlerdin bashqa iran, suriye, iraq we xitaygha oxshash döletlerning ichide yashawatqan türkiy milletlermu bar. Sherqiy türkistanmu bularning biridur. Qurultiyimizning ana pelsepisi, türkiy xelqler yashawatqan döletlerning bu kishilerge tutqan insani pozitsiyisige qarashtur. Biz ularning qérindashlirimizgha tutqan pozitsiyige qarap turup u döletlerge qandaq mu'amile qilishimiz kéreklikini belgileymiz. Iran, suriye, iraq we xitaygha oxshash döletler buni chüshinip yetken teqdirde yawro'asiya jughrapiye'isige tinchliq kélidu dep oylaymen.

RFA: Sizche bular uni chüshinemu? chüshinidu. Arzuyimiz shundaq.

Yépilish murasim axirida herqaysi türkiy dölet we rayonlardin kelgen hey'etler sabiq jumhur re'isi milli kiyimlirini teqdim qildi. Sherqiy türkistan medeniyet we hemkarliq jem'iyti bashliqi séyit tumtürk ependimu sulayman demirelge uyhgurlarning chekmen toni we doppisini kiygüzdi.