Yipek yolidiki ziyaret xatirisi

• Muxbirimiz ekremning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Yipek yolidiki karawan. 2007 - Yili 24 - öktebirde, dunxu'angda tartilghan. AFP Photo

11 - Ayning 24 - küni gérmaniyining bir téléwiziye qanili "yipek yolidiki ziyaret xatirisi" namliq höjjetlik filimni tamashibinlarning diqqitige sundi.

Bu filim dunxu'angdiki Uyghur buddizm medeniyitining yaldamilirini ekis ettürüsh bilen bashlan'ghan. Melumki, dunxu'ang Uyghurlarning ana wetinining bir qismi bolupla qalmastin, Uyghur ejdadlirining neqqashliq we heykeltirashliq sen'itining namayendiliri bir qeder éniq saqlinip qalghan jaylarning biri idi. Filimde her yili köpligen chet'ellik sayahetchilerning bu yerde ziyaretler élip baridighanliqi, bu makanning ilgiri Uyghurlargha tewe bolghanliqi eskertilgen. Shuning bilen birge kuchadiki ming öymu tepsili tonushturulghan.

Uyghurlarning azap - oqubetliri teswirlen'gen

"Yipek yolidiki ziyaret xatirisi" namliq filimde gewdilendürülgen témining mezmun da'irisi keng bolsimu, Uyghurlarning 1949-yilidin kéyinki azabliq turmushi asasi salmaqni igiligen.

Béyjingdin nechche ming kilométir yiraqliqtiki musulman Uyghurlarning intayin qattiq siyasiy bésim astida qalghanliqi, diniy étiqadining boghuliwatqanliqi ipadilen'gen. Elmisaqtin tartip köp perzentlik bolup yashash aditige ige bolghan Uyghurlar üstidin yürgüzülüwatqan bügünki pilanliq tughut siyasitining bu milletning neslini qurutush xaraktérige ige bolghanliqini körsetken.

Uyghur qol hönerwenchilikining weyranchiliqqa uchrash ehwali, xitay aqqunlirining köpliki seweblik Uyghurlarning öz wetinide musapir xelqqe aylinip qalghanliqi, ular üchün jan béqishning künséri müshküllishiwatqanliqi qatarliq her sahe mezmunlar yorutup bérilgen.

Öz heqqini telep qilghan Uyghurlar ölümge höküm qilinidu

Bir türk ziyaliysi özini qudretlik we zamaniwi körsitiwatqan xitayda dawam qiliwatqan namratliq we zulumlarning bu derijide yuqiriliqini ilgiri tesewwur qilip baqmighanliqini, bu filimdiki Uyghurlarning turmushini körgendin kéyin, xitaygha qarita chüshenchiside burulush bolghanliqini eskertip, "eger xitayni bay we zamaniwi déyishke toghra kelse, uni bay we zamaniwi qilghan nersining Uyghurlarning bayliqliri ikenlikini unutmasliq kérek idi.

Xitaydiki her bir ülüsh tereqqiyatta Uyghurlarning heqqi bar. Epsuski, xitay hökümiti heqsizliq qiliwatidu, Uyghurlarni eng qattiq rewishte basturiwatidu" dédi we yéqindila qeshqerde ölüm jazasigha mehkum qilin'ghan alte neper Uyghurning öz heqqini telep qilghanliqi üchün jazalan'ghanliqini tilgha aldi.

Xarablashqan qeshqer

"Yipek yolidiki ziyaret xatirisi" namliq filimde nuqtiliq halda qeshqerdiki namrat Uyghurlarning turmushi ipadilen'gen. Qeshqerning ilgiri merkizi asiyaning soda merkizi, yipek yolining tügüni bolghanliqi, elmisaqtin meshhur soda merkizi bolup kelgen bu qedimiy sheherning bügün xarablashqanliqi körsitilgen.

Qeshqerdiki ulagh baziridiki körünüshler, kishilerning ustura bilen chach aldurush adetliri, iptida'iy shekillerde ishlepchiqirish saymanlirini yasashliri, yaymichiliq bilen tirikchilik qilishliri, qalaq ishlep chiqirish shekilliri qatarliq hayat adetlirini körsitip, bu yerge tereqqiyat dégen nersining yéqin kelmigenlikini, eyni zamanlarda medeniyet hem tereqqiyatning böshüki bolghan bu yurt xelqining bügün ottura esirning hayatliq halitige chékinip ketkenlikini ipadiligen.

Xitay sheherliridiki heshemetlik turmush bilen Uyghurlarning bichare haletliri sélishturulup, bu zéminda dawam qiliwatqan milliy zulumning qaysi derijige yetkenliki izahlan'ghan.

Yawropaliqlar kesme chöpni Uyghurlardin ögen'gen

"Yipek yolidiki ziyaret xatirisi" namliq filimde yene, meshhur sayahetchi markopoloning 1274 - yili qeshqerge kelgende Uyghurlarning nechche ming yilliq tarixqa ige bolghan leghminige éghiz tekkenlikini we Uyghurlarning bu milliy tamiqini italiyige ekilip, yawropada kesme chöpning dunyagha kélishige sewebchi bolghanliqinimu qisturup ötken. Buningdin bashqa Uyghurlarning milliy qehrimanliri qatarida hörmet bilen tilgha élinidighan iparxan heqqide melumat bergen we uning qeshqerdiki qebrisining ziyaret xatirisini körsetken. Uyghur déhqanlirining namrat turmushi

Uyghur déhqanlirining échinishliq hali bu filimde alahide gewdilendürülgen körünüshlerning biri bolghan. Héchqandaq bir zamaniwi ishlepchiqirish üskünisige érishelmigen Uyghur déhqanlirining, yil boyi tartqan japasigha yarisha heqqe érishelmeydighanliqi, ularning yilliq kérimining 120 yéwrogha yetmeydighanliqi körsitilish arqiliq, xitayning siyasiy, iqtisadiy we ijtima'iy adaletsizliklirining delil - ispatliri otturigha qoyulghan.

Uyghurlarning azabliq turmush haletliri heqqidiki bundaq filimlerning köplep körsitilishi, gérmaniye puqralirining xitayni chüshinishige türtke bolupla qalmastin, Uyghurlarning téximu keng tonulishighimu türtke bolmaqta. (Ekrem)