Уйғурларда закат уқуми

• Мухбиримиз өмәрҗан тохтиниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Уйғурларда байларниң һәр йили җәмийәттики кәмбәғәлләрни йөләш мәқсити билән уларға закат бериштәк есил әнәнә бар болуп, бу миң йилдин көпрәк вақиттин бери давам қилип кәлмәктә. Уйғурлар закаттин ибарәт мушу пәрз сайисида кәмбәғәлләргә ярдәм қолини созушни диний вә инсаний мәҗбурийәт дәп тонуйду вә униңға зор әһмийәт бериду.

Закат- мусулманларға намаздин кейинла буйрулған пәрз вә муһим иҗтимаий ибадәттур. Қуран кәримдә закат нәччә онлиған орунда "закат", "сәдиқә", "нәпиқә" вә "еһсан" дегән аталғулар билән баян қилиниду. Аллаһ таала мусулманларни закатни ада қилишқа әмр қилип, бәқәрә сүрисиниң 110- айитидә: "намазни ада қилиңлар, закатни бериңлар, өзүңлар үчүн қилған қандақла яхши әмәлиңлар болса, аллаһ тааланиң дәргаһида униң савабини таписиләр" дәп көрсәткән.

Закат бериш миқдари

Уйғурлар мусулманчилиқниң тәләплири сүпитидә закат мәсилисигә алаһидә әһмийәт бериду. Уйғурлар мусулманчилиқ қаидиси бойичә, биравниң өзиниң вә пүтүн аилә еһтияҗидин ташқири 85грам алтун кәлгүдәк пул - мели болған кишиниң закат айришни пәрз дәп билиду.

Уйғурлар алтун, күмүш, хәлқ пули, тиҗарәт мели қатарлиқлардин буларға игә болғиниға толуқ бир йил толиши шәрти билән % 2.5 Ни закатқа айрийду. Әмма ашлиқ, мевә вә көктатлардин % 10ни закатқа айрийду. Буни улар өшрә - хираҗ дәп атайду. Уйғурлар өшрә - хираҗни һосул алған вақтида ада қилиду.

Закатниң әһмийити

Закат- бир- бири билән ярдәмлишидиған бир- бирини сөйидиған адаләтлик шәпқәтлик бир җәмийәтни қуруп чиқишниң әң алдинқи амилидур.

Чүнки, закат байларниң васитиси билән җәмийәттики пеқирларниң һалини яхшилиғанлиқи сәвәби билән пеқирларниң көңүллиридики байларға қарита өчмәнлик, дүшмәнлик вә көрәлмәслик туйғулирини йеңип байлар билән пеқирлар оттурисида өзара сөйгү вә һәмкарлиқни пәйда қилиш вә диний қериндашлиқни күчәйтиш арқилиқ уларниң бәхтлик һаят сүрүшигә кепиллик қилидиған бир есил ибадәттур .

Закат сөзиниң мәниси

Сәуди әрәбистанниң мәдинә мунәввәрә шәһиридә турушлуқ яш алим муһәммәд нияз һаҗим закат сөзиниң мәниси һәққидә тохтилип мундақ деди: "закат" сөзи әрәб тилида паклаш вә өстүрүш дегән икки мәнини билдүриду. Қуран кәрим бу икки мәниниң һәр иккисини биллә ипадиләш үчүн "закат" сөзини наһайити һекмәтлик һалда таллап алған. Закат паклаш мәниси билән байларни ачкөзлүк вә бехиллиқниң кирлиридин тазилап паклайду.

Мәрдлик һәр қандақ киши вә милләт үчүн есил әхлақий хисләттур. Әксичә бехиллиқ рәзил хулуқтур. Униң яман ақивити шуки, у гаһида кишиләрни пул- маллириға бехиллиқ қилиш нәтиҗисидә номуслирини аяқ асти қилишиға, өзлириниң һаятини һалак қилишиға, пул - мелиға вә җениға бехиллиқ қилип, вәтинидинму йүз өрүп, уни шәхсий мәнпәәти үчүн сетиветишкә елип бариду. Тарих шуни испатлиғанки, бехиллиққа адәтләнгән һечқандақ инсан вә һечқандақ милләт ниҗат тапқан әмәс.

Закат паклаш дегәндә, йоқсулларни, йетим- йесирларни аллаһ таала бәргән пул- малдин уларға чиқим қилишқа бехиллиқ қилидиған байларға болған өчлүк, адавәт, көрәлмәслик вә зиддийәтниң илләтлиридин паклайду. Закат паклаш мәниси билән байларниму бехиллиқниң рәзил илләтлиридин паклашқа қаритилиду. Бәзиләр закатни инкар қилип, яки униңдин қусур чиқирип, униңға әгәшмәстин, тәңсизликни һәл қилимиз дегән баһанә билән байларға һуҗум қилип, уларниң мал- мүлкини зорлуқ билән тартип елишқа дәвәт қилиду. Униң ақивитидә байлар гадайлиққа йүзлиниду. Сотсиялизим дәвридә әнә шундақ әһвални көрүш мумкин. Закатни бәргүчиләр аллаһ тааланиң әмрини ада қиливатимән дегән нийәт билән бериду. Закат бәргүчи киши өзини әркин вә үстүн роһи кәйпиятта һес қилидиған болиду. Чүнки у бу иши арқилиқ өзиниң бехиллиқини, һавайи - һәвисини, вә шәхсийәтчиликини йәңгән болиду.

Закат өстүрүш мәниси билән закат бәргүчиләрниң пул - мелини бәрикәт вә әҗир - саваб билән өстүриду. Шундақла, пеқирларғиму диний қериндашлириниң уларни йөләксиз ташлап қоймайдиғанлиқини һес қилдуруш билән уларниң роһийитини өстүриду.

Закат ишләпчиқиришқа тосқун әмәс

Аллаһ таала қуран кәримдә: " инсан пәқәт өзиниң ишлигән нәрсисиниң нәтиҗисини көриду" дәп көрсәткән. (Нәҗм сүриси 39- айәт).

Хәлқимиздиму: " ишлигән чишләйду" дәйдиған һекмәт бар. Һалал ризиқ тепиш йолида ишләш аллаһ таала буйриған әмәлләрниң ичидә әң әһмийәтлик вә мөтивәр ибадәттур. Чүнки аллаһ таала буйриған закат, һәҗ, илим тәһсил қилиш қатарлиқ иқтисад билән қилинидиған ибадәтләрдин башқиму пәрзләрни толуқ ада қилиш үчүнму инсанниң сағлиқи вә бәдәнниң күч- қуввити тәләп қилиниду. Мәлумки, тән сағламлиқини вә бәдәнниң қуввитини сақлаш иши күндилик керәклик йемәк- ичмәкләрни тәминләйдиған иқтисадқа муһтаҗдур. Иқтисад пәқәт ишләш арқилиқ қолға келиду. Ишләш тәрәққи қилишниң алдинқи амилидур.

Шуңиму қуран кәрим пул- мал тепиш үчүн ишләшни аллаһниң пәзлини тәләп қилиштин ибарәт болған ибадәт даирисидин санап мундақ дегән: "намаз оқулуп болғанда земингә тарқилип (өз мәшғулатиңлар билән болуп) аллаһниң пәзлини тәләп қилиңлар " (җумуә сүриси 10- айәт).

Закат кимләргә берилиду?

Муһәммәд нияз һаҗимниң ейтишичә, уйғурлар закатлирини қуран кәримниң муну айитидә көрситилгән мәхсус кишиләргә бериду. Закатниң кимләргә беришкә мунасип икәнлики қуран кәримдә мундақ баян қилинған:" закат пәқәт пеқирларға, мискинләр( йәни турушқа җайиму йоқ кишиләргә), закат хадимлириға, көңүллирини исламға майил қилиш көздә тутулғанларға, қулларни азат қилишқа, қәриздарларға, аллаһниң йолиға вә ибн сәбилләр( йәни пулидин айрилип қалған мусапирлар)гә берилиду".(Тәвбә сүриси 60- айәт).

Закат бериш уйғур мусулманлири арисидиму узундин буян давамлишип келиватқан болсиму, лекин хитай коммунистлири закат беришни чәклигән һәм тосқунлуқ қилған ( тохти)