Уйғур аниларни алвастиға айландурған сәвәб немә?

• Мухбиримиз гүлчеһрәниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Күнмиң айродромида зәһәр йөткәш җинайити билән қолға елинған бир гуруппа уйғур аяллар нөвәттә, йүннән өлкисиниң күнмиң шәһәрлик җамаәт хәвпсизлик идарисида тутуп турулмақта. Улар анилар һәмдә ана болғуси еғир аяғ аяллар.

Һазирғичә қолға чүшкән әң зор бир гуруппа зәһәрлик чекимлик әткәсчилири

Һазирға қәдәр уларға даир игә болған мәлуматларға қариғанда, булар күнмиңда һазирғичә қолға чүшкән әң зор бир гуруппа зәһәрлик чекимлик йөткигүчиләр болуп, қатнашқан адәм сани көп, зәһәр миқдари алаһидә җиқ, дело арқа көриниши мурәккәп болған бир дело һесабланғачқа, мәзкур делони ениқлаш ишлири мәркизи җамаәт хәвпсизлик министирлиқи тәрипидин орунлаштурулған болуп, йүннән өлкилик җамаәт хәвпсизлик назарити һәмдә күнмиң шәһәрлик җамаәт хәвпсизлик идарисидин мәхсус бир гуруппа разветка әтрити уюштурулуп тәкшүрүлмәктә икән.

Болупму бу зәһәр йөткигүчи җинайәтчиләрниң һәммисиниң ана яки ана болуш алдидики еғир аяғ аяллар икәнлики кишиләрни чүчүтидиған һәмдә ечиндуридиған бир әһвал.

Бу зәһәрлик чекимлик йөткигүчиләр зәһәр қачиланған болақларни йүтүп яки җинси йолиға тиқип маңған. Әгәрдә бу зәһәр қачиланған болақлар йерилип кәткән һаләттә, уларниң һаят қелиши мумкин әмәс, бу зәһәр йөткигән аяллар болупму еғир аяғ аяллар өзиниң һаяти хәтәргә учришини ойлимиған тәқдирдиму қорсиқидики җанни ойлимиғанмиду?

Уларниң анилиқ тәбиити әслила пулға сетилип түгигән болса керәк

Биз сорақ җәрянида бу еғир аяғ аниларниң чирайидин өзи үчүн болмисиму, қорсиқидики дуняға келиш алдида турған балилири үчүн болсиму, бу җинайити яки әхмәқлиқидин виҗдани азабланғанлиқини яки қилчилик пушман қиливатқинини көрмидуқ. Шуңа улар азабланмайду. Улар қанундин, өлүмдин қорқмисиму виҗдан сориқидин қорқуши тәбиий иди. Бәлким уларниң анилиқ тәбиити әслила пулға сетилип түгигән болса керәк.

Күнмиң шәһәрлик җамаәт хәвпсизлик идарисиниң сораққа қатнашқан бир аял сақчиси "биз сорақ җәрянида бу еғир аяғ аниларниң чирайидин өзи үчүн болмисиму, қорсиқидики дуняға келиш алдида турған балилири үчүн болсиму, бу җинайити яки әхмәқлиқидин виҗдани азабланғанлиқини яки қилчилик пушман қиливатқинини көрмидуқ. Шуңа улар азабланмайду. Улар қанундин, өлүмдин қорқмисиму виҗдан сориқидин қорқуши тәбиий иди. Бәлким уларниң анилиқ тәбиити әслила пулға сетилип түгигән болса керәк" деди.

Бу сақчи йәнә, бу 25 аялниң ағзиниң чиңлиқи, зәһәрни йошурушта ишләткән тактикилиридин хели тәрбийиләнгән тәҗрибилик кона зәһәр йөткигүчиләр икәнликини көрүвалғили болидиғанлиқини ипадиләп:

"Бу шинҗаңлиқ аялларниң көпинчиси өзлириниң аз санлиқ милләт тилида сөзләп, хәнзу тилини чүшәнмәймиз дәп турувалди. Билидиғанлириму толуқ чүшәнмәймән дәп турувалди. Биз буларниң зәһәрлик чекимлик билән һәпилишишидә намратлиқ амилиниң барлиқини һәмдә уларниң арқида бир башлиғучиниң йәни уларға зәһәрни йөткәшкә орунлаштурған бир қара қолниң барлиқини билимиз. Әмма бу уйғур аяллар уни һаяти һәтта балисиниң һаяти билән бай қилғандин сирт, қанун ториға чүшүп турупму қоғдап юшуруватиду" деди.

Күнмиң шәһәрлик җамаәт хәвпсизлик идарисидин бу 25 нәпәр уйғур аялниң зәһәр йөткәш делосиға мәсул болған бир сақчи, гәрчә бу аялларниң һазирғичә техи капаләткә қоюп берилмигәнликини, делониң давамлиқ ениқлиниш басқучида турғанлиқини ейтқан болсиму қалған соаллиримизға җаваб беришни рәт қилди.

Бу 25 аял тутулған күнмиң шәһири йүннән өлкисигә җайлашқан. Йүннән өлкиси, дунядики зәһәрлик чекимлик териш базилириниң бири болған берма билән чегрилиниду, бу өлкә зәһәрлик чекимлик һәмдә әйдизгә охшаш яман кесәлликләр ямриған районларниң бири болуп, бу район алтун өч бурҗәк дәпму атилиду. Ишәнчилик мәлуматларға қариғанда, йүннәндә мәхсус зәһәрлик чекимлик содиси билән шуғуллиниватқан уйғурларниң сани бәш миңға йетидикән. Буларниң көп сандикиси йүннәнниң хитай - берма чегриси йәни хроин әткәтчиликиниң базиси һесаблинидиған рүйли шәһиридә икән.

Улар юрт, аилә‏- җәмәтини бирлик қилип гуруһларни тәшкиллигән болуп, асасән хроин елип -сетиш, тошуш яки шуниңға мунасивәтлик ишлар билән шуғуллинидикән. Уларниң ичидә қери-яш, бала һәтта еғираяғ аялларму бар икән.

Ечинишлиқ һәқиқәт

Уйғур елидин зәһәрлик чекимлик чәкләш хизмити мунасивити билән рүйлигә барған бир уйғур сақчиниң йүннәндики уйғурлар һәққидә елан қилған бир мақалисидә, хитайға зәһәрлик чекимликниң әң чоң кириш еғизи рүйли икәнлики һәмдә рүйлидики уйғурларниң немә ишлар билән шуғуллиниватқанлиқи һәққидә тохтилип:

Уйғурлиримизму җенини алқиниға елип қоюп, хроин әткәсчилики билән шуғулланмақта. Һәтта өзи биләнла тохтап қалмай ака -ука, ача - сиңиллирини һәтта ата, ана, пәрзәнт, хотунлириниму тартип кирмәктә. Йүннәндә бәш миң әтрапида, рүйлиниң өзидила 3000 әтрапида уйғурлар бар.

"Рүйли хитай билән берминиң чегрисидики гүзәл, кичик бир шәһәр. Бермида терилған әпюн пишшиқлап ишлинип хероинға айланғандин кейин йүннән өлкиси арқилиқ хитайниң башқа җайлириға тошулиду. Рүйлида бир грам сап хероинниң баһаси 60 йүән болуп, күнмиңға тошуп келинсә 200 йүән, башқа җайларға тошулғанда қолдин‏- қолға өткичә башқа нәрсиләр билән қошуп пишшиқлап ишләнсә техиму көп пайда алғили болиду. Мана мушундақ зор пайдиниң күшкүртүши билән уйғурлиримизму җенини алқиниға елип қоюп, хроин әткәсчилики билән шуғулланмақта. Һәтта өзи биләнла тохтап қалмай ака -ука, ача - сиңиллирини һәтта ата, ана, пәрзәнт, хотунлириниму тартип кирмәктә. Йүннәндә бәш миң әтрапида, рүйлиниң өзидила 3000 әтрапида уйғурлар бар. Улар асасән үрүмчи, қәшқәр, ғулҗа, хотән қатарлиқ җайлардин кәлгән. Бу уйғурлар йүз пирсәнт хроин әткәсчилики вә шуниңға мунасивәтлик ишлар билән шуғуллиниду " дәп язған.

Мана йеқинда қолға чүшкән бу 25 уйғур аял, уйғур аниму әнә шуларниң әзаси икәнликидә гуман йоқ. Қанун бойичә 50 гирамдин артуқ хроин тошуса өлүм җазаси берилиду. Йүннәндә зәһәр тәкшүрүш‏- тутуш тәдбирлири бир қәдәр мукәммәл, зәһәр елип меңиш интайин мүшкүл. Әмма бу йәрдики уйғурлар җинайи ишлар қанунидин йочуқ тапқан. Җинайи ишлар қанунида "һамилдар аяллар, бир яшқа тошмиған балисини емитиватқан аяллар қанунға хилаплиқ қилса сиртқа кепилликкә беришкә болиду. Йәнә 14 яшқа тошмиғанлар җазаланмайду " дәп бәлгиләнгән. Шуниң билән еғир аяғ уйғур аяллар йүннәндә йеғип кәткән.

Йүннән билән уйғур ели арисида йүрүп зәһәр әткәсчиликигә аит делоларни ишләватқан бир уйғур сақчи зияритимизни қобул қилип уйғурларниң болупму аялларниңму зәһәрлик чекимлик әткәсчилики билән шуғуллинишиниң еғир бир мәсилигә айлиниватқанлиқиниң сәвәблири һәққидә сориған соаллиримизға җаваб бәрди.

Сәвәб немә?

"Пул вәсвәсичилики" дегән бир еғиз җаваб шунчә чоңқур һәм еғир мәсилигә йетәрлик җаваб болаламду? ундақта бу уйғур аялларни һәтта аниларни пул вәсвәсисигә селиватқан қайси шәйтан?

Зәһәрлик чекимлик шундақла буниңға мунасивәтлик мәсилиләр уйғурларда йеқинқи 10 йилдин буян омумий бир иҗтимаий мәсилигә айланди. Уйғур яшлириниң көпләп зәһәрлик чеклимликләрниң қурбаниға айлиниватқанлиқи һәр бир уйғурни әндишигә селиватқандин сирт, зәһәрлик чекимлик содиси билән шуғуллиниватқан уйғурларниңму бунчә көп салмақни игиләйдиған дәриҗигә йәткәнлики уларни шүркәндүрмәктә.

Мәзкур мәсилигә көңүл бөлуватқан уйғур елидики бәзи нопузлуқ уйғур зиялийлири, гәрчә радиомизда исмини һәмдә авазини аңлитишни халимиған болсиму, әмма зәһәрлик чекимликниң уйғурларда ялғуз бир иҗтимаий мәсилә болупла қалмай бир сиясий мәсилә һәмдә бир миллий мәсилә икәнликини әскәртип: "уйғурниң яш әвладлирини, әрлирини, һәтта анилирини алвастиға айландуриватқан қара қол ялғуз зәһәрлик чекимликла әмәс, намратлиқла әмәс, һәқсиз миллий сиясәтла әмәс, у көзгә көрүнмәйдиған, йәнә шуниңдәк узун йиллардин бери намрат қелиш, надан қелиш, динсиз, әхлақсиз қелиштин шәкилләнгән мәҗбурий өзгәртилгән миллий писхика һәм булардин зәһәрлинип тепип чиқиватқан кесәллик аламәтлири. юқирқи амиллар өзгәртилмигичә, бу хил паҗиәләр техиму ямрап, уйғурлар сиясий җәһәттинла әмәс мәдәнийәт, сапа, һәр җәһәттин паҗиәгә йүзлиниду"дәп әндишә билдүрмәктә. (Гүлчеһрә)