Bir eydiz pidakarining lyudawandiki ziyaret xatirisi

• Ixtiyari muxbirimiz arzuning bu heqtiki melumati
• Download story audio

2006-Yili 21-yanwar küni saqchilar xéro'in sétiwalghuchi siyaqidiki saqchi teripidin tutulghan zeherlik chékimlik satquchining nersilirini axturmaqta. AFP

Ürümchidiki eydiz wirusining téz tarqilishigha köngül böliwatqan bir top aliy mektep oqughuchiliri özlikidin "qar leylisi eydiz késili tetqiqat we terbiye programmisi" ni teshkillep, yash- ösmürler arisida eydiz késilining aldini élish terbiyisini élip barghan. Wang wéyli mushu teshkilatning pida'iyliri bilen bille 3 - ayning 12 - küni lyudawanni ziyaret qilghan.

Exletke tolghan rayon

Wang wéyli xatiriside özining lyudawan'gha yéqinlashqan peyttin bashlan'ghan tesiratini mundaq yazidu:

"Méning tunji tesiratim, burnum intayin bi'aram boldi, échishti. Yiraqqa qarisam is- tütekke tolghan xunuk asman. Weyrane öyler, topa- chang yéghip turghan yollar. Emma bu yerde nurghun ademler yashaydiken. Biz körmekchi bolghan rayonimizda, bir bashlan'ghuch mektep, bir ottura mektep, bir doxturxana, nurghun ukul yingne qalduqliri tashlan'ghan kichikkine derexzarliq we bir nechche exlet döwiliri bar iken. Men pida'iylarning bu rayondiki ehwallarni chüshendürüshini anglighandin kéyin, yüreklirim échiship ketti....."

Uning bildürüshiche, qar leylisi eydiz programmisi pa'aliyet élip baridighan sorun bir bashlan'ghuch mektepning yénida bolup, yol boyida bir kichik derexliqtin ötüshke toghra kélidu. Bu yolda, turup qalghan sésiq su we exlet döwiliri mangdamda bir uchraydu. Derexliqtin ötkendin kéyin, ong terepte bir qisim pakar- pakar a'ililikler qoroliri bar. Sol terepte, chéqiwétilgen öylerning xarabisi bar. Aldingizgha bolsa bashlan'ghuch mektep uchraydu. U xatiriside mundaq deydu: "men bashlan'ghuch mektepni körüp hayajanlinarmenmikin dégentim, emma ehwal undaq bolmidi. Chünki aldi bilen közümge chéliqqini mektep derwazisining ikki chétidiki exlet döwisi boldi..."

Zeherlik chékimlik chekküchilerning exliti

Wang wéylingning xatiriside körsitishiche, bu bir Uyghur bashlan'ghuch mektipi iken. Balilarning pa'aliyet meydani bolghan bu derexzarliq kishini tolimu endishige salidighan bolup, chünki bu derexzarliqning hemme yerliridin zeherlik chékimlik chekküchiler tashliwetken kéreksiz "ukul yingne qalduqliri" ni uchratqili bolidu.

"Yingne almashturush orni"

Wang wéyling yene xitay hökümiti zor küch bilen teshwiq qiliwatqan " xitay- awstraliye eydiz késilining aldini élish we ghemxorluq programmisi" ning bir qismi bolghan ishlitilgen ukul yingnisini yéngige almashturup bérish programmisining ijra qilinish ehwalini küzetken.

Mezkur programma zeherlik chékimlik chekküchiler arisida, ukul yingnisini qayta ishlitish, ortaq ishlitish arqiliq eydiz wirusining yuqushining aldini élishni meqset qilghan bolup, 2004 - yili 11 - ayda tunji bolup lyudawanda yingne almashturush orni tesis qilin'ghan.

Wang wéyling pida'iylar bilen bille, yingne almashturush ornini sürüshtürüp teste tapqan. Ular "yingne almashturush orni" dégen wéwéska ésilghan bir kichik botkigha kirgende, xojayin ulargha bu orunning téxi yéngi tesis qilin'ghanliqini, hazirghiche birla ademning yingne almashturush üchün kélip baqqanliqini, emma etraptiki a'ililikler qorusi we derexzarliqta ishlitip tashliwétilgen ukul yingnisining köp uchraydighanliqini éytqan.

Wang wéyling we pida'iylar buning bilen birla a'ililikler qorusigha ötüp körüp baqmaqchi bolghan. U xatiriside mundaq dep yazidu: "biz bir binagha kélip ishikining aldida ukul yingnisidin birni bayqiduq. Unche izdepmu ketmey, etraplirigha mundaq köz yügürtüp chiqsaq, birining arqidin biri bolup, jem'iy besh dane ukul yingnisi tépildi. Biz bu ukul yingnisini térip, héliqi yingne almashturush ornidiki yighiwélish sanduqigha qoyup qoyduq".

170 Minggha yéqin dane ukul eswablirini yighiwélin'ghandin kéyinki halet

Xitay hökümitige qarashliq "shinjang issiq liniyisi tor béti" téxi 2 - ayning 21 – küni "ürümchi shehiride yene yingne almashturush orunliridin 44 i köpeydi" dégen témida élan qilghan maqalisida "mezkur programma boyiche yingne almashturush orni 2004 - yili 11 - ayda lyudawanda tunji bolup échilghandin buyan, hazirghiche bu almashturush orni 170 ming dane ukul eswablirini tarqatti. Kéreksiz ukul yingne qalduqlirini yighiwélish nisbiti 98.6% Ke yetti" dep bildürgen idi. Wang wéyling buningdin qattiq gumanlinidighanliqini bildürüp, peqet bir binaning aldidiki besh kuwadirat métirgha yetmigen jaydinla besh tashliwétilgen ukul yingnisi uchrighan tursa, bu sözlerge qandaqmu ishen'gili bolidu dep so'al qoyghan.

Bu hergizmu biz pida'iylar we shexsilerning küchi yétidighan ish emes

Tik quduqta pa'aliyet élip bériwatqan qay leylisi eydiz tetqiqat we terbiye programmisining mes'uli, shinjang pédagokika uniwérsitétining üchünchi yilliq oqughuchisi chang kün, özining bu qétimqi ziyaretke barmighanliqini, emma sepdashliridin anglighan melumatlargha qarighanda, lyudawan muhit we eydiz késilining aldini élish weziyitide éghir mesililerning barliqini körsitidighanliqini bildürdi:

"Méningche lyudawandiki mesililerni hökümet bir tutash hel qilmisa tüzelmeydu. Bu hergizmu biz pida'iylar we shexsilerning küchi yétidighan ish emes. Oylap béqing, muhit , héliqi bashlan'ghuch mektep, ukul yingnisini almashturush ornining ehwali shu tursa, hetta a'ililikler binasi aldida kéreksiz ukul yingne qalduqliri tashlinip yatsa, méningche buyerdiki mesile intayin éghir. Méningche hökümet ukul yingnisini almashturush ornini aldi bilen tüzesh kérek. Téximu ünümlük waste tépish kérek".

U özining nöwette Uyghur élidiki eydiz weziyitige ijabiy qarimaydighanliqini, biraq özlirining qabiliyitining intayin cheklik hemde bu heqtiki yardemlerning az bolghanliqi üchün qilishqa tigishlik nurghun ishlargha qurbiy yetmeywatqanliqini éytti. Uning éytishiche, yéqinda sewepsizla ularning qar leylisi programmisining tor béti taqilip qalghan. U qar leylisi eydiz tetqiqat we terbiye programmisidiki on nechche her millet oqughuchiliridin teshkil tapqan pida'iylarning müshkül shara'itqa qarimay, balilargha köngül bölüsh, balilar arisida eydiz késilining aldini élish teshwiqatini élip bérish pa'aliyetlirini dawamlashturidighanliqini körsetti. (Arzu)