Xitay da'irilirining zeherlik chékimlerning Uyghur éli arqiliq kiriwatqanliqi heqqidiki yekunining asasi qanchilik ?

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Jonggo da'irilirining peyshenbe küni eskertishiche,xitayda zeherlik chékimlikke qarshi élip bérilghan uzun mezgillik küreshlerdin kéyin, altun üch burjek rayonidin kélidighan zeherlik chékimlik etkeschiliki qamal qilin'ghan bolsimu, lékin omumi weziyetke yenila ümidwar qarighili bolmaydiken.

Inkar qilin'ghan yekün

Jonggo zeherlik chékimlik kontrol qilish komitétining mu'awin bash katipi chén sünyi, afghanistandin Uyghur aptonom rayoni arqiliq kiridighan zeherlik chékimlik etkeschiliki köpiyishke bashlighanliqini bildürdi. Chén sünyining eskertishiche, 2005 - yili xitay boyiche 46 ming zeherlik chékimlik etkeschilik gumandari qolghan élin'ghan we az kem 7 tonna xéro'in qolgha chüshürülüp, zeherlik chékimlik etkeschiliki qamal astigha élin'ghan. Lékin u, afghanistandin jonggogha kiridighan xéro'in etkeschiliki "téximu keng yamirimaqta," deydu.

Uning eskertishiche, altun üch burjek rayoni bolupmu bérma xitaygha kiridighan xéro'in we métafitamin'gha oxshash yéngi türdiki zeherlik chékimliklerning asasliq menbe'esi, dep qaralsimu, lékin altun hilal'ay rayoni, dep atalghan ottura asiyaning xitay zeherlik chékimlik bazirida oynaydighan roli küchüyishke bashlighan.

Chén sünyi, afghanistan'gha chétilidighan xéro'in etkeschiliki bilen munasiwetlik bu ehwallarning tepsili ditallirini we bu etkeschilik yolining qaysi chigra éghizliridin ötüdighanliqini tilgha almighan. Lékin béyjing da'irilirining altun hilal'ay rayonidiki zeherlik chékimlik etkeschiliki heqqide élan qilghan uchuri bilen yerlik da'irilerning bu heqtiki melumati bir - birini inkar qilmaqta.

Chégra saqchiliri: bu yerde zeherlik chékimlik etkeschiliki yüz bérip baqmidi

Qonjirap chigra éghizining tagharma saqchi ponkitidiki ismini ashkarilashni xalimaydighan bir xitay saqchi, bu yerde zeherlik chékimlik etkeschiliki "yüz bérip baqmidi, bundaq ehwallargha yoluqup baqmiduq," deydu. Tagharma altun hilal'ay rayoni bilen xoshna tashqorghan nahiyisining pakistan, afghanistan chigrisidiki muhim ötingi. Mezkur ötengdiki saqchi ponkitining bir Uyghur xadimi bolsa muxbirimizgha yuqiriqi xitay saqchisining sözlirini testiqlidi.

Xitayning zeherlik chékimlikke qarshi omumi küresh weziyitidin ümidwar bolup ketkili bolmaydu

Jonggo bilen chigrilinidighan we sherqiy jenubiy asiyada la'os, bérma, taylandning jenubi qisimidiki altun üch burjek rayoni, xitay zeherlik chékimlik bazirini mal bilen teminleydighan asasliq menbe'e, dep qarilidighan rayon.

Chén sünyining eskertishiche, jonggo zeherlik chékimlikke qarshi küreshni kücheytken we bir qatar tedbirlarni alghandin kéyin, bazarda zeherlik chékimlik yitishmeslik jiddichiliki yüz bergen we xéro'in bahasi 30 - 35 pirsentkiche örligen. Lékin u, bu weziyetning kélip chiqishida sherqiy jenubiy asiyadiki epyün ékinzarliqlarni weyran qilishning töhpisi bolushi mümkin, deydu.

B d t ning melumatigha qarighanda 2005 - yili bérmida epyün ékinzarliqi 2003 we 2004 - yillirigha qarighanda 23 pirsent azayghan, la'ustiki epyün ishlepchiqirish 43 pirsent kémeygen we tayland bilen wéytnam epyünzarliqlarni buzup tashlighan. Lékin chén sünyining eskertishiche, jonggoning zeherlik chékimlikke qarshi omumi küresh weziyitidin ümidwar bolup ketkili bolmaydiken.

Xitayning meqsiti bashqa

Zeherlik chékimlik etkeschilirining sheherlerdiki yéza aqqunlirini nishan'gha alghanliqini tekitligen chén sünyi, "zeherlik chékimlikning köp qisimi afghanistan we altun üch burjek rayonidiki la'us, bérma qatarliq döletlerdin kirmekte we qara guruhlar özini qorallar bilen mudapi'e qilmaqta," deydu.

Uning eskertishiche, 2005 - yili afghanistandin kirgen we shinjang, gu'angdong, béyjing qatarliq jaylarda pishshiqlap ishlen'gen xéro'in etkeschiliki bilen munasiwetlik dilolar jonggo da'iriliri teripidin pash qilindi. Lékin chén sünyining bu heqtidiki bayanatigha bezi közetküchiler guman bilen qarimaqta.

Chén sünyining melumatini ishenchlik digili bolmaydu, dep tekitligen dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit, xitay sherqiy türkistan teshkilatlirini zeherlik chékimlik etkeschiliki bilen baghlimaqchi, deydu. Lékin chén sünyining eskertishiche, bir qanche yillar ilgiri xitay saqchi da'iriliri Uyghur aptonom rayonida yiligha altun hilal'ay rayoni bilen munaswetlik 2 din 3 kiche zeherlik chékimlik dilosini pash qilghan bolsa, 2005 - yili 8 - 9 diloni pash qilghan. U, xitay boyiche zeherlik chékimlik xumarlirining 700 minggha yétidighanliqini, 2005 - yili 298 ming kishining mejburi dawalan'ghan we 70 ming kishige emgek bilen özgertish terbiyisi élip bérilghanliqini bildürdi. (Erkin)