Xitaydiki zeherlik chékimlik chekküchilerning sani 790 minggha yetti

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki programmisi
• Download story audio

Xitay hökümiti, xelq'ara zeherlik chékimlikni cheklesh küni munasiwiti bilen xitaydiki bir qanche chong sheherlerde zeherlik chékimliklerni köydürüsh pa'aliyetlirini élip bérish arqiliq, hökümetning zeherlik chékimlikni chekleshtiki iradisini namayan qilishqa tirishti.

Xitay zeherlik chékimlikni cheklesh komitétining doklatigha qarighanda, xitayda hazir zeherlik chékimlik chekküchilerning sani 790 minggha yetken bolup, buning arisida 70٪i 35 yashtin töwen yashlar iken. Shundaqla oxshash yingnini ishlitip eydiz wirosini yuqturuwalghan zeherlik chékimlik chekküchiler bolsa, buning 41.3٪ Ni igileydiken. Emma fransiye axbarat agétnliqining xewrige asaslan'ghanda, nöwette bezi analizchilar xitaydiki zeherlik chékimlik chekküchiler sanining hökümet élan qilghandin köp jiq ikenlikini bildürgen.

Xitayning bir tutash teshwiqati astida ürümchi sheherlik zeherlik chékimlikni cheklesh komitétimu ürümchining qiziltagh baghchisi ichide zeherlik chékimliklerni köydürüsh pa'aliyitini élip barghan.

Hazir Uyghur élidiki zeherlik chékimlik ehwali nahayiti éghir bolup, oxshash yingnini ishlitish sewebidin nöwette eydiz wirosining tarqilishimu bir qeder téz bolmaqta. Bu heqte toxtalghan kanada Uyghur birleshmisining re'isi memet toxti ependi Uyghur élida zeherlik chékimlikning aldini élish üchün ünümlük chare qollinilmaywatqanliqini bildürdi.

Analizchilar: qattiq zerbe bérish usuli muwapiq yol emes

Xitay hökümitining 1950 - yillarda zeherlik chékimlikni qandaq qilip ghelibilik chekligenliki heqqide toxtalghan xitay jem'iyetshunas maw yüshi ependi, u chaghlarda xitayning kishilerning erkinlikini boghush we qattiq zerbe bérish usuli bilen zeherlik chékimlikni kontrol qilip kelgenlikini, emma buning hegizmu terghip qilishqa bolidighan usul emeslikini bildürdi. U mundaq dédi:

"U chaghda ademlerning kishilik hoquqi anche yoqti. Emma hazir kishilerning hoquqi barghanséri kéngiyip méngiwatidu. Burunlarda zeherlik chékimlikke oxshash yaman ishlar jiq körülmeytti, emma heqqaniy, toghra ishlarmu yoqti. Ishqilip, hökümet bek ching tutuwetkenliktin kishilerning héchqandaq hoquqi bolmighan. Emdilikte bolsa, erkinlik xéli qoyup bérilgendin kéyin, nurghun yaxshi ishlarmu boldi hemde uninggha qoshulup yaman ishlarmu oxshashla körülüwatidu. Shunga méningche qattiq zerbe bérish bir yaxshi chare emes. Qattiq zerbe bérish dégenlik, jinayet sadir qilghan kishi özi mes'uliyetning hemmisini üstige alsun, buningda jem'iyetning xataliqi yoq dégenlik. Mana bu qarash pütünley xata".

Xitay 20 ge yéqin zeherlik chékimlik jinayetchisini atti

Xitay metbu'atlirida ashkarilinishiche, xitay hökümiti kona aditi boyiche "xelq'ara zeherlik chékimlikni cheklesh küni" harpisida xitayning her qaysi jayliridin bolup, az dégende 20 ge yéqin zeherlik chékimlik jinayetchisini étip tashlighan.

Xelq'aradiki ölüm jazasigha qarshi bir qisim kishilik hoquq teshkilatliri xitayning bu ipadisige tolimu narazi bolup, bu heqte xitayni köp qétim eyibligen idi. Italiyidiki ölüm jazasigha qarshi bir teshkilatning yéqinda chiqarghan doklatida körsitilishiche, 2004 - yili pütün dunyada 5476 kishi ölüm jazasi bilen öltürülgen bolup, buning arisida 5 mingdin köpini xitay hökümiti her xil jinayetler bilen qarilap étip tashlighan. Nöwette dunya boyiche eng köp adem atidighan xitay hökümitining bu qattiq qolluq siyasitining ünümi üstide türlük bes-munaziler bolmaqta.

Ren bogong: zeherlik chékimlik weziyiti qisqa mezgil ichide yaxshilanmaydu

Zeherlik chékimlikni cheklesh mesiliside ziyaritimizni qobul qilghan amérikining oxayo shitatidiki tolédo uniwérsitétining proféssori ren bogong, qisqa mezgil ichide xitayning zeherlik chékimlik weziyitide yaxshilinish körülmeydighanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

"Her qandaq bir mesile xitayda yüz bergende, u nahayiti murekkep bolup kétidu. Chünki xitayning nopusi bek köp we yéri keng bolghachqa mesililermu nahayiti murekkep bolidu. Méningche kelgüsi qisqa mezgil ichide zeherlik chékimlikni cheklesh weziyitide héchqandaq ilgirlesh bolmaydu. Hetta téxi bu ehwal éghirlap, zeherlik chékimlik chekküchilerning sani téximu köpiyishi mumkin".

Nöwette, xitayda zeherlik chékimlikning aldini élish jehette nurghun kemchilik we yétersizlikler mewjut bolup, xitay özi chiqarghan melumatqa qarighanda, hazir zeherlik chékimlikni tashlatquzush orunliridiki kariwatlar peqet buninggha éhtiyaj kishilerning aran 1/6 ige yétidiken. Uning üstige zeherlik chékimlik chekküchilerning 1/5 i eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghuchilar bolup, zeherlik chékimlikni tashlatquzush orunlirining bularni ayrim tutush jehettiki esliheliri tolimu nachar iken. (Peride)