Uyghurlarni qollash mesiliside türkiye parlaméntidiki öktichi partiyeler bilen chawush'ughlu otturisida tartishma bolghan

Her yilining axirida türkiye parlaméntida her qaysi ministirliqlarning kéyinki yilliq xamchoti muzakire qilinip békitilidu. 9-Noyabir küni türkiye parlaméntidiki tashqiy ishlar ministirliqining 2023-yilliq xamchotini muzakire qilish yighinida “Jumhuriyetchi xelq partiyesi”ning, parlamént ezasi, mehmet békar'ughlu  ependi tashqiy ishlar ministirining  Uyghurlarni tilgha almasliqini qattiq eyibligendin kéyin, tashqi ishlar ministiri chawush'oghlu Uyghurlar heqqide toxtilip, Uyghurlarni gherb döletliri bilen birlikte qollashni dawamlashturidighanliqini éyitqan.

Mezkur yighinda aldi bilen türkiye tashqiy ishlar ministiri mewlut chawush'oghlu tashqiy ishlar ministirliqining 2023-yilliq xizmet doklati bergen. U doklatida süriye, ezerbeyjan qarabagh, pelestin we shimaliy siprus mesililiri toghrisida toxtalghandin kéyin, türkiyening asiya döletliri bilen bolghan munasiwiti  toghrisida toxtalghanda, Uyghurlarni tilgha almighan. Shu meydanda  parlamént ezasi mehmet békar'oghlu derhal ornidin turup mundaq so'al qoyghan: “Barliq türkiy xelqlerni tilgha aldingiz, emma sözingizde Uyghurlar yoq. Néme üchün Uyghurlarni tilgha almidingiz? silerning tashqiy siyasitinglar, ichki siyastinglargha oxshashla menpe'etke tayan'ghan. Silerning tashqiy siyasitinglarda exlaqiy prinsip yoqtur. Buning üchün Uyghurlarni tilgha almidinglar”!

Türkiye tashqiy ishlar ministiri mewlut chawush'ughlu uninggha: “Yalghan gep qiliwatisen, qolunggha bergen matériyalda yézighliq” dégen. Andin sözini dawamlashturup mundaq dégen: “Biz xéli burunla Uyghur türkliri heqqide bayanat bergen. Kéyin gherb döletlirimu Uyghurlar toghrisida inkas qayturushqa bashlidi. Biz hazir Uyghur mesiliside démokratik gherb elliri bilen birlikte heriket qilishqa bashliduq. Epsuski, Uyghur mesiliside islam dunyasimu, türk dunyasimu sükütte turuwatidu. Biz Uyghur mesilisige köngül bölüwatimiz, lékin islam we türk dunyasi biz bilen birlikte heriket qilmighachqa, yalghuz qéliwatimiz.  Bu türkiyening ajizliqi emes, bu bir heqiqet. Emma biz yalghuz qalsaqmu pelestin mesilisini qollighandek, Uyghur türklirinimu qollashni dawam qilimiz.”

Türkiye prézidénti rejep tayyip erdoghan we  tashqiy ishlar ministiri mewlut chawush'oghlu  birleshken döletler teshkilati hemde islam döletliri hemkarliq kéngishide qilghan sözliride Uyghur mesilisini tilgha alghan bolsimu, lékin dölet ichide dégendek otturigha qoymaywatidu. Buning sewepliri néme?

Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan “Iyi” partiyesi parlamént ezasi fahrettin yoqush ependi mundaq dédi: “Tashqiy ishlar ministirliqi, yeni hökümet, sherqiy türkistan mesilisini resmiy yosunda parlaméntning küntertipige élip kelgini yoq. Lékin birleshken döletler teshkilatida bu mesilini otturigha qoyghanliqini dewatidu. Undaqta, türkiye hökümiti néme üchün téxiche birleshken döletler teshkilati élan qilghan doklatning emeliyleshtürülüshi  heqqide chaqiriq qilmaydu? téxiche xitay hökümitigimu bir nerse dégini yoq.  Menche, sherqiy türkistan mesiliside türkiye tashqiy ishlar ministirliqi mes'uliyitini ada qilmaywatidu. Parlaméntta ulargha bésim kelse, biz xelq'ara sorunlarda Uyghur mesilisini otturigha qoyuwatimiz dep qoyuwatidu. Qisqisi, türkiye hökümitining Uyghurlar heqqide qilghan konkirét bir ishi yoq. Biz iyi partiyesi bolush süpitimiz bilen hökümetke bésim ishlitishni dawamlashturimiz.”

Istanbuldiki ibni xaldun uniwérsitétining doktoranti mewlan tengriqut ependi türkiye hökümitining Uyghur mesiliside ichkiy we tashqiy jehettin bésimgha uchrawatqanliqini, shu sewebtin Uyghurlarni tilgha élishqa mejbur qéliwatqanliqini bayan qildi.

Hazir türkiye parlaméntida 5 partiyening parlamént ezaliri asasliq orunni igiligen bolup, Uyghur mesilisi parlaménttiki 2 öktichi partiyening wekilliri teripidin izchil halda otturigha qoyulup kélinmekte.