Türkiyediki Uyghurlar ikki xil bésimning xirisigha teng taqabil turushqa duch kelgen

Nöwette, türkiyede xitayning wuxen shehiride partlighan korona wirusi omumyüzlük yuqumgha aylinip, yuqumlan'ghanlar 31-mart küni 13 ming 531 ge yétip barghan. Yuqumda 214 kishi ölgen. Buning bilen türkiye hökümiti bezi jiddiy tedbirlerni élishqa mejbur bolghan. Hökümet 1-aprél küni puqralargha ijtima'iy alaqe cheklimisi qoydi.

Lékin bu ehwal, dunyada musapirlar eng köp yighilghan bu dölettiki Uyghur musapirlar topigha yéngi qiyinchiliqlarni élip keldi. Buningda mutleq köp qismining musapirliq salahiyiti, salametlik sughurtisi yaki ishlesh ruxsiti bolmighan, peqet qisqa muddetlik yaki uzun mezgillik iqamet yeni turush ruxsiti bilen yashawatqan Uyghur musapirlar ikki xil bésimgha taqabil turushqa mejbur qalghan.

Ularning xitayning bésimi bilen teng yuqumgha qarshi özlirini qoghdash shundaqla yuqum élip kelgen ijtima'iy, iqtisadiy müshkülchilik we rohiy xirislargha berdashliq bérishtek yéngi riqabetke duch kelgenliki melum.

A'ilisi bilen istanbulda olturushluq 8 balining anisi rehime sélim nöwettiki yuqumdin mudapi'elinish weziyitige qandaq maslishishni we yuqumlinishtin saqlinish charisini izdewatqan, bu yolda tirishchanliq körsitiwatqan Uyghur ayallirining biri. U, 31-mart ziyaritimizni qobul qilip, a'ilisining yuqum weziyiti astidiki kündilik hayatini qandaq ötküzüwatqanliqigha da'ir tejribilirini tonushturup ötti.

Rehime sélim, mundaq dédi: “Emdi öyde olturduq, emdi olturush jeryanida men oylidimki, heqiqeten balilirimizda psixik bésim artti. Korona jem'iyetning qiziq nuqtisigha aylinishigha egiship hemme balilar we a'ililerde wehime peyda boldi. Lékin men biz qaysi ölümde öleyli shuninggha duchar kelsek choqum shuning bilen ölimiz. Lékin choqum aldini élishqa tirishiwatimen. Mesilen, pakizliq jehetlerde, dégendek. Balilarghimu sözlep küchümning yétishiche balilardiki bu wehimini yoqitish üchün pilan tüzüwatimen we shu pilanlirimizni orundawatimiz”.

Nöwette, korona wirusining istanbuldiki bezi Uyghur musapirlirigha tarqalghanliqigha da'ir qismen söz-chöchekler bolsimu, lékin yuqumning kölimige da'ir resmiy sanliq melumat yoq. Gheyriy resmiy melumatlarda, bezi gumanliq yuqum alametlirining barliqi qeyt qilinsimu, lékin buning resmiy delillenmigenliki ilgiri sürülmekte. Türkiyediki sabiq doxtur, nuzugum

Fondining ezasi, pa'aliyetchi elnur sidiqning bildürüshiche, nöwette yuqumning Uyghurlargha keng kölemlik tarqilip kétish ehwali mewjut bolmisimu, lékin Uyghurlar yenila diqqet qilishi kérek iken.

U 31-mart ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Hazir Uyghurlarning keng kölemlik yuqumlinish ehwali yoq. Lékin bayqalghan gumandarlar yoq emes bar. Buning üchün her xil tedbirlerni élip, türkiye hökümitining bizge qoyuwatqan pütün tedbirlirige uyghun shekilde emel qilishi kérek. Bizmu nurghun Uyghurlar tarqaq orunlashqan orunlargha téléfon nomurlirini tarqattuq. Mesilen, özingizdin guman qilsingiz, nepes siqilish dégendek ehwallar körülse, téléfon qiling dep. Uning aldida mushundaq zeytun burnuda biri bar iken, dégen gepler chiqti. Emma doxturxanigha bérip tekshürtüp, pozitif chiqqanliqi toghrisida biz bir delilge ige bolmiduq”.

Elnur sidiqning ilgiri sürüshiche, nöwette türkiyediki Uyghurlar ichide korona wirusi yuqumining eng qattiq tesirige uchrawatqan sahe bala-chaqiliq Uyghur tul ayallar iken. U, bu a'ililer uchrawatqan eng asasliq mesilining iqtisad mesilisi ikenlikini, bularning birer muqim kirim menbesi yoqluqi, ishlesh ruxsetnamisi bolghan teqdirdimu, ishlesh mumkinchiliki yoqluqini bildürdi.

Elnur sidiq mundaq dédi: “Bizning ayallirimiz uchrawatqan mesile iqtisad mesilisi, dep qaraymen. Bolupmu tul ayallarningki. Lékin yoldishi bar a'ililerningmu tapqan puli éshinmay qiyinchiliqta ötüwatqan a'ililermu köp. Emdi bu yerde ishlise bolmamdu, némishqa ishlimeydu, dégen gepler köp bolidu. Toghra, ish bolsa ishlesh kérek. Lékin bizning tul ayallargha qarisaq hemmisining az dégende 3-4, 5-6 din, hetta 7 din balisi bar ayallar. Bu ayallarning köpinchisining éri weten'ge béripla kélimen'ghu, dep kétip kélelmigen, bu ayallar balilar bilen qélip qalghan ayallar. . Bu ayallar ishleshkimu amalsiz, chünki balilirini mektepke apirish-ekilish mesilisi bar”.

Xitay hökümiti 2017-yili bashlan'ghan chong tutqunda türkiyede turushluq mutleq köp qisim Uyghur musapirlirining yurtida qélip qalghan perzent we a'ile-tawabi'atlirini tutqun qilip, lagér yaki türmilerge qamighan. Bu nurghun a'ililerning parchilinip, türkiyede nurghun Uyghur balilirining yétim qélishi, ayallarning tul, erlirining ayalsiz qélishini keltürüp chiqarghanidi.

Lékin rehime sélimning qarishiche, iqtisadiy qiyinchiliq bu a'ililer uchrawatqan birdin-bir mesile emes iken. U, bu a'ililerning hazirqidek yuqum waqtida insani ghemxorluq, jiddiy psixologiyelik yardem shundaqla a'ile ichi munasiwetlirige alaqidar kespiy meslihetlergimu éhtiyajliq ikenlikini bildürdi.

Rehime sélim: “Uyghur millitimizningki bezilerning a'ile turmushi yaxshi bolsimu, lékin er-ayal psixika jehettin égiz-pes bolghan ishlarni jiq anglaymen hem méning qéshimgha jiq kélidu. Beziler a'ile meslihetchilikige chaqiridu, mesile chiqqanda. Shular bilen paranglishish jeryanida men shuni tonup yettimki, biz özimizde aktip énérgiye yétildürüshke bek éhtiyajliq ikenmiz”.

Nöwette, türkiye 4 milyondek süriyelik musapirgha sahibxaniliq qilmaqta. Türkiye ulargha panahlan'ghuchiliq salahiyiti bergen bolsimu, lékin Uyghurlar peqet qisqa yaki uzun mezgillik iqametkila ériship, türkiyede ishlesh, salametlik sughurtisi, döletning musapirlargha béridighan bezi parawanliqliridin mehrum bolup keldi. Közetküchilerning qeyt qilishiche, bu ehwal hazirqidek yuqum waqitlirida Uyghur musapirlirining hayatini téximu qiyinlashturmaqta iken.