Ели еһсан чечәк әпәнди: “түркийәниң 81 вилайитидә ‛көк байрақ есиш‚ паалийити өткүздүм”

Ихтиярий мухбиримиз әркин тарим
2022.01.19
Ели еһсан чечәк әпәнди: “түркийәниң 81 вилайитидә ‛көк байрақ есиш‚ паалийити өткүздүм”
Photo: RFA

Балилиқ чағлиридин тартип шәрқий түркистан мәсилисигә көңүл бөлүп келиватқан ели еһсан чечәк әпәнди 2017-йили җаза лагерлири мәсилиси оттуриға чиққандин кейин, түркийәниң 81 вилайитидә “көк байрақ есиш” паалийити өткүзүш арқилиқ уйғурларниң еғир вәзийитини аңлитишқа тиришип кәлгән. У зияритимизни қобул қилип, өзиниң иҗтимаий таратқулардин актип пайдилиниш вә “көк байрақ есиш” арқилиқ уйғурларниң һазирқи еғир әһвалини аңлитип зор мувәппиқийәтләрни қолға кәлтүргәнликини илгири сүрди.

Ели еһсан чечәк әпәнди алди билән өзини қисқичә тонуштуруп мундақ деди: “мән 1966-йилида анталяниң қаш кәнтиниң кәмәр йезисида дуняға кәлдим. 8 Пәрзәнтлик бир аиләниң 6-балисимән. Чанаққәлә педагогика иниститутини пүттүрдүм. 35 Йилдин буян анталийә маарип идарисидә тәптишлик вәзиписини өтәватимән. Балилиқ чағлиримдин тартип шәрқий түркистан дәвасиға қизиқимән.”

У бизниң “сиздики шәрқий түркистан сөйгүси қандақ пәйда болған?” дегән соалимизға мундақ җаваб бәрди: “бүгүнки күндә шәрқий түркистанға қизиқиш вә көңүл бөлүш үчүн инсан болуш йетәрлик. Болупму түрк вә мусулман болушму шәрқий түркистан дәвасиға игә чиқиш үчүн йетәрлик, дәп ойлаймән. Мән вәтәнпәрвәр, милләтсөйәр бир муһитта чоң болдум. Мән балилиқ чағлиримдин тартип уйғурларниң лидири әйса йүсүп алптекин әпәндиниң нутуқлирини аңлап, униң язған мақалилирини оқуп чоң болған болғачқа, шәрқий түркистан мәсилисини яхши биләттим. 1990-Йилларда әнқәрәдики ғази университетидә оқуватқан вақтимда, шәрқий түркистандин кәлгән бир уйғур музикант билән тонуштум, икки йил униң билән бир ятақта яттим, униңдин шәрқий түркистан һәққидә көп нәрсә өгәндим. Шәрқий түркистан дәвасиға болған қизиқишим, уйғурларға болған сөйгүм техиму күчәйди.”

“сиз узун йиллардин буян шәрқий түркистан мәсилисини аңлитиватисиз, бу һәқтә радийо аңлиғучиларға мәлумат бәрсиңиз” дегән соалимизға, у мундақ җаваб бәрди: “мән шәрқий түркистан мәсилисини аңлитишта бүгүнки күндики әң муһим вастилардин бири болған иҗтимаий таратқулардин яхши пайдиландим, дәп ойлаймән. Мәзкур дәвани аңлитиш үчүн фейсибук гуруппилири қурдум, бу гуруппиниң исми ‛шәрқий түркистанда зулум бар‚ иди. Бу арқилиқ шәрқий түркистандики тирагедийәләрни аңлитишқа тириштим. Барлиқ иҗтимаий таратқулардин актип пайдилинип, нурғун кишигә аңлаттим, наһайити яхши инкасларни алдим.”

Ели еһсан чечәк әпәнди узун йиллардин буян изчил һалда елип бериватқан әң тәсирлик паалийәтлиридин бириниң “көк байрақ есиш” паалийити болғанлиқини, һазирму давам қиливатқанлиқини баян қилди. У мундақ деди: “мән шәрқий түркистан мәсилисини һәл қилиштики әң муһим амил, мәсилини алди билән түрк җамаәтчиликигә яхши аңлитиш икәнликини ойлап, ‛көк байрақ есиш‚ паалийити башлатқан идим. Мән көк байрақ есиш арқилиқ түрк хәлқиниң диққәт-итибарини тартишқа тириштим. Бу паалийәттә һәммә йәргә шәрқий түркистанниң көк байриқини астуқ. Мән түркийәниң 81 вилайитидики дост-бурадәр, тонуш-билиш, вәтәнпәрвәр кишиләр билән алақә орнитип, бу пиланимни аңлаттим. Уларму қизиқти. Өткән йили 7-айниң 5-күни анталя вилайитидики 18 наһийәниң коча, мәйдан, дукан вә бағчилириға көк байрақ астуқ. Кейин истанбулдин он миң әтрапида көк байрақ яситип келип, башқа вилайәтләргә әвәтип, тонуш-билишләрниң вә шәрқий түркистан мәсилисигә қизиқидиған кишиләрниң ишханиси, машинилириға, шундақла шәһәрләрниң коча-базарлириға вә дуканларға, һәтта өйләргә көк байрақ есип, буни иҗтимаий таратқуларда тарқаттуқ. Мән һазирғичә көп қетим бундақ паалийәтләрни елип бардим.”

У бизниң “қандақ инкаслар кәлди?” дегән соалимизға мундақ җаваб бәрди: “бу паалийәтни һөкүмәт қоллимисиму, әмма тосмиди. Хәлқниң қоллишиға ериштим, бу мени хушал қилған паалийәтләрдин бири һесаблиниду. Чүнки буниң тәсири наһайити яхши болди.”

“буниңдин кейин немә қилмақчисиз?” дегән соалимизға у мундақ җаваб бәрди: “мәнчә, түркийәдә җамаәт пикри пәйда қилишниң әң муһим йоллиридин бири сәнәт паалийәтлиридур. Барлиқ әдәбият түрлири, мәсилән, тиятер, шеир, роман, кино вә телевизйә филимлири арқилиқ шәрқий түркистан мәсилисини күнтәртиптә тутуп турушимиз керәк. Буни түркийәдики барлиқ сиясий партийәләрниң ортақ мәсилисигә айландуруш керәк, буниң үчүн барлиқ партийәләр билән көрүшүш керәк. Түркийәдә шәрқий түркистандики ирқий қирғинчилиқни техичә билмәйдиған кишиләр бар. Шуңа мән бундин кейинму иҗтимаий таратқулардин актип пайдилинип, хитайниң шәрқий түркистанда елип бериватқан ирқий қирғинчилиқини ишәнчилик испатлар билән тәпсилий аңлитишни давам қилмақчимән. Булардин сирт көк байрақ есиш паалийитини кәң-көләмдә қанат яйдуримән, чүнки көк байрақни көргән киши шәрқий түркистанниң өтмүштә мустәқил дөләт икәнликини есигә алиду.”

Түркийә маарип идарисиниң баш тәптиши ели еһсан чечәк әпәндини бурундин тартип тонуйдиған, шәрқий түркистан вәхпиниң сабиқ баш катипи һамутхан гөктүрк әпәнди, ели иһсан әпәндиниң шәрқий түркистан дәвасиға қошқан төһписиниң зор икәнликини баян қилди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.