Shen'el soytürk: “Men sherqiy türkistanning hazirqi éghir weziyitini bilgendin kéyin kitab yézishqa kirishtim”

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2020.10.06
sejdidiki-dua-sherqiy-turkistan.jpg Türkiyening bir toluq ottura mektepte oqutquchisi shen'el soytürk ependi yazghan “Sejdidiki du'a sherqiy türkistan” namliq kitabning aldi-keyni muqawisi.
RFA/Erkin Tarim

Uyghur mesilisining xelq'aralishishigha egiship, dunyaning bashqa jaylirida bolghinidek türkiyedimu Uyghurlarning tili, tarixi, edebiyati, éghiz edebiyati, siyasiy weziyiti, kishilik hoquq depsendichiliki toghrisida élip bériliwatqan tetqiqatlarmu we yéziliwatqan eserlermu köpeymekte. Türkiyediki bir ottura mektep oqutquchisi shen'el soytürk ependimu Uyghurlarning nöwettiki éghir weziyiti heqqide eser yézishqa kiriship, yéqinda u yazghan “Sejdidiki du'a sherqiy türkistan” namliq kitab neshrdin chiqip tarqitilishqa bashlidi. Türk tilida neshr qilin'ghan mezkur eser 250 bet, kirish söz, 16 Uyghurning sergüzeshtliri we xatime qisimdin terkib tapqan bolup, kirish söz qismida Uyghurlar toghrisida omumiy melumat bérilgendin kéyin 16 Uyghurning qisqiche terjimihali, Uyghur dewasi üchün qilghan xizmetliri bayan qilin'ghan.

Türkiyening qarabük wilayiti, safranbolu shehiridiki bir toluq ottura mektepte türk tili we edebiyati kespi oqutquchisi bolup ishlewatqan shen'el soytürk ependi yazghan “Sejdidiki du'a sherqiy türkistan” namliq kitab türkiye enqerede neshridin chiqqan bolup, u özining Uyghur xelqi duch kelgen éghir weziyetni bilgendin kéyin kitab yézish arqiliq Uyghurlarning bu échinishliq ehwalini türkiye xelqige hem hökümitige chüshendürüsh qararigha kelgenlikini bildürdi.

U, kitabida 1949-yilidin kéyin türkiyege kélip olturaqliship qalghan Uyghur pa'aliyetchiler, ziyaliylar we Uyghur jama'et erbabliridin bolup 16 shexsning sergüzeshtlirini bayan qilghan.

Aptor öz kitabi heqqide ziyaritimizni qobul qilip, bu heqtiki so'allirimizgha jawab berdi. U, kitabni yézish pikrining ottura chiqishi toghrisida mundaq dédi: “Bu kitabni yézish pikri mende 4-5 yil burun peyda boldi. Sherqiy türkistanliq bir qérindishimiz 5 yil burun bizning yurtqa kélip olturaqlashti. Men uning bilen tonushqandin kéyin sherqiy türkistandiki bésim we zulumning heqiqiy ehwalini bilishke bashlidim. Eslide sherqiy türkistanni bilettuq, lékin sherqiy türkistan üchün bir ish qilalmighanliqimiz üchün epsuslinattuq. Men sherqiy türkistanning hazirqi éghir weziyitini bilgendin kéyin bundaq bir kitab yézishqa bashlidim. Köp yil izdinish netijiside bu kitabni yazdim”.

Shen'el soytürk mu'ellim kitabning mezmuni toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Aldi bilen kitabni néme üchün yazghanliqimni bayan qildim. Arqidin sherqiy türkistan tarixi toghrisida melumat bergendin kéyin türkiyede sherqiy türkistan dewasigha töhpe qoshqan, iz qaldurghan 16 kishining sergüzeshtlirini bayan qildim”.

Biz “Sejdidiki du'a sherqiy türkistan” namliq kitab toghrisida téximu tepsiliy melumat igilesh üchün türkiye döletlik radi'o téléwiziye idarisi, türkiyening awazi radyosi Uyghurche bölümning muxbiri mirkamil qeshqerli ependi bilen söhbet élip barduq. U, kitab toghrisida qisqiche melumat berdi.

Mirkamil qeshqerli ependi mezkur kitabning türkiyede élip bériliwatqan sherqiy türkistan dewasining 70 yilliq tarixini öginish üchün zor ehmiyetke ige ikenlikini ilgiri sürdi.

“Sejdidiki du'a sherqiy türkistan” namliq kitabning yézilishigha pikri jehettin yardem qilghan mirkamil qeshqerli ependi türkiye puqrasi bolghan 16 kishini kitabqa tallashtiki ölchem toghrisida toxtaldi.

Kéyinki yillarda türkiyede uzun yil Uyghur dewasini élip barghan, eysa yüsüp aliptékin, muhemmed imin bughra we merhum général muhemmed riza békin qatarliq kishilerning hayat-kechürmishliri we töhpiliri anglitilghan maqale hem kitablar élan qilin'ghan bolsimu köp sanda kishining sergüzeshtliri bayan qilin'ghan mundaq kitab neshr qilinip baqmighanidi. Qarabük uniwérsitétida magistirliq üchün oquwatqan Uyghur oqughuchi tajigül xanim kitabni oqughandin kéyinki tesirati toghrisida toxtaldi.

Kitabta aptor shen'el soytürk ependi Uyghur, qazaq qatarliq türkiy xelqlerning hazirqi éghir weziyitimu bayan qilghandin sirt, türkiy jumhuriyetliri we musulman döletlirini Uyghurlarni qollashqa chaqirghan. Qarabük uniwérsitéti tarix kespide doktorluq oquwatqan mexmutjan erkin ependi bu heqte toxtaldi.

Aptor shen'el soytürk ependi toluq ottura mektep oqutquchisi bolup xizmet qilghandin sirt, ammiwi teshkilatlardimu wezipe ötep kéliwatqan bolup, u köp qétim xitaygha qarshi namayish uyushturghaniken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.