Türkiyede Uyghurlar bilen munasiwetlik kitablar köpeymekte

Enqere karxanichilar uyushmisining yighin merkizide ötküzülgen yermenkige 300 etrapida neshriyat ishtirak qilghan bolup, yermenkide Uyghurlar bilen munasiwetlik kitablarning köplüki diqqitimizni qozghidi. 16 Yildin buyan mezkur yermenkini ötküzüp kéliwatqan eylül yermenkichilik shirkitining xojayini remzi chayir ependi 27 chésladiki yépilish murasimida muxbirlargha bergen bayanatida, bu kitab yermenkisini her yil ötküzüp kéliwatqanliqini, ötken yildiki yermenkini 500 ming kishining ékskursiye qilghanliqini, bu yil bolsa 600 ming kishining aylan'ghanliqini bayan qilghan.

18-Öktebir künidin 28-öktebir künigiche dawamlashqan kitab yermenkisini ékskursiye qilip, mikrofonimizni Uyghurlar toghrisida izdiniwatqan yazghuchi, kitab yermenkisini ayliniwatqan Uyghur oqughuchilar we Uyghur tili kespide oquwatqan türk oqughuchilargha uzattuq. 

Bu qétimqi kitab yermenkisige qoyulghan kitablar ichide Uyghurlar toghrisidiki kitablarning köplüki diqqitimizni tartti, buning sewebi néme? dégen so'alimizgha net neshriyati mes'ulliridin yazghuchi osman oktay ependi türklerde Uyghurlargha bolghan qiziqishning téximu kücheygenlikini, emma buning hökümetke, chong axbarat organlirigha tesir körsitishi kéreklikini bayan qilip mundaq dédi: “Türk jama'etchilikide köp oyghinish bar. Emma oyghinishning hökümet, axbarat organliridimu bolushi kérek. Manga oxshash shexslerningla qiziqishi yéterlik bolmaydu. Xitaygha tesir körsitish üchün türkiye hökümitining, chong axbarat organlirining, diniy ishlar idarisining bu ishqa köngül bölüshi kérek”.

Yazghuchi osman oktay ependi 2016-yili 5-ayning 21-küni ékskursiye qilish üchün Uyghur diyarigha barghinida ürümchi ayrodromidin qayturuwétilgen. Bu qétimqi kitab yermenkisige u yéqinda neshr qildurghan “Wetenning köngli yérim, méningmu könglüm yérim” namliq kitabimu qoyulghan. Mezkur kitabqa 2 yildin buyan Uyghurlar toghrisida yazghan 6 parcha maqalisimu kirgüzülgen. U, kitab toghrisida melumat bérip mundaq dédi: “Kitab kéyinki ikki yildin buyan yazghan maqalilirimdin terkib tapqan. Bolupmu bu kitabimda sherqiy türkistan toghrisida yazghan maqalilirimghimu alahide orun berdim. Kitabta Uyghurlar toghrisida mexsus bir bölüm bar. Kitabqa men Uyghurlar heqqide yazghan 6 parche maqalemni kirgüzdüm. Ürümchi ayrodromidin qayturuwétilgen waqtimda yazghan maqale, xitayning jaza lagéridin qutulup chiqqan ömürbek éli bilen élip barghan ziyaret xatirisi we sherqiy türkistanning tarixi, medeniyiti we hazirqi weziyiti toghrisida yazghan maqalilirimni kirgüzdüm”. 

Biz kitab yermenkisini aylinip, Uyghurlar toghrisida neshr qilin'ghan kitablarni sétiwalghan enqere uniwérsitéti til we tarix jughrapiye fakultéti magistir oqughuchisi meryem sultan bilen söhbet élip barduq. Meryem sultan xanim Uyghurlar toghrisida neshr qilin'ghan kitablarning rastinila köp ikenlikini bayan qildi. 

Meryem sultan xanim hazirghiche neshr qilin'ghan kitablarning köpini türklerning yazghanliqini, Uyghur ilim ademliriningmu köplep kitab yézishi kéreklikini bayan qildi. 

Enqere uniwérsitéti Uyghur tili kespide oquwatqan tughche yildirim Uyghurche kitablarning köplep neshr qilinishining sewebliri toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Enqerede ötküzülgen kitab yermenkiside burunqi yildikilargha sélishturghanda Uyghurlar toghrisida neshr qilin'ghan kitablarning köplükini kördüm. Buning sewebi axbaratlarda, ijtima'iy taratqularda Uyghur mesilisining köplep tilgha élinishidin bolsa kérek dep oylaymen”.

Biz bu heqte köz qarishini igilesh üchün izmirdiki ege uniwérsitéti proféssori alimjan inayet ependi bilen téléfon söhbiti élip barduq. U, türkiyede Uyghurlar toghrisidiki sistémiliq ilmiy tetqiqatlarning 1980-yillarda bashlan'ghanliqini, 2000-yillargha kelgende san we süpet jehettin yuqiri pellige yetkenlikini bayan qildi. 

Alimjan inayet ependi türkiyede Uyghur tetqiqatining küchiyishidiki sewebler heqqide toxtaldi. 

Proféssor alimjan inayet ependi türkiyede Uyghurlar toghrisida köplep kitablarning neshr qilinishining Uyghur medeniyiti we Uyghurlarning shundaqla Uyghur milliy dewasining xelq'arada téximu yaxshi tonulushi üchün zor ehmiyetke ige ikenlikini tekitlidi.