20 Yilliq türme jazasi bérilgen yashan'ghan ata-anilargha artilghan “Jinayetler”
2024.04.01

“Shahit biz” tori aldinqi hepte “X” Te élan qilghan bir uchurda körsitilishiche, mezkur tor arxiplashturup chiqqan 55 yashtin yuqiri Uyghur diyaridiki chong tutqun qurbanliri 1900 neperge yétidiken. Melum bolushiche, bus san “Shahit biz” tori toplighan 79454 kishining uchurliridin retlep chiqilghan iken.
Tizimlikte éghir türme jazasi bérilgen 55 yashtin yuqiri yashtiki tutqunlarning bir qismi, qurban mamut, rahile dawut, abduqadir jalalidin'gha oxshash tonulghan Uyghur ziyaliyliri, jama'et erbabliri we diniy ölimalar bolghandin sirt, yene jama'et arisida anche tonulup ketmigen, yéshi 70 lerge ulashqan adettiki ata-anilar, chet ellerdiki perzentlirini yoqlighanliqi yaki normal diniy étiqad pa'aliyetliride bolghanliqi üchün 20 yilliq éghir türme jazasigha höküm qilin'ghanlarmu bar iken.
Tutqunlardin 20 yilliq qamaq jazisigha höküm qilin'ghan, 72 yashliq tursun barat we uning 69 yashliq ayali zahidem xelpethaji 2017-yili öktebirde tutqun qilin'ghan bolup, bu bir jüp yashan'ghan er-ayalning türkiyediki qizi shemsiye tursunning “Shahit biz tori” diki guwahliqi we 2019-yili 9-ayning 10-küni erkin asiya radiyosi Uyghur bölümige bergen melumatigha köre, ulargha 20 yilliq qamaq jazasi bérilishtek bu qeder éghir jazagha höküm qilinishtiki atalmish jinayi pakitlar ularning2012-yili se'udi erebistanda hej sepiride bolghanliqi we türkiyediki balilirini ziyaret qilghanliqi bolghan.
Shemsiye xanim yashan'ghan ata-anisi heqqide bergen guwahliqida, 70 yashtin ashqan dadisi we70 yashning qarisini alghan apisining salametlik we pisxik saghlamliqidin intayin ensireydighanliqini bildürgen. U yene uning ata-anisigha oxshash nurghunlighan yashan'ghan Uyghurlarning héchqandaq gunahi bolmighan halette türme azabi tartiwatqan bu xil heqsizliklerni kishilik hoquq teshkilatliri, herqaysi dölet hökümetliri we insanliqni qedirleydighan barliq kishilerning jiddiy diqqitini qozghishi kéreklikini bildürgen.
Kishilik hoquq pa'aliyetchisi abduweli ayup ependining radiyomizgha bildürüshiche, türmilerge qamalghan mehbuslar ichide yashan'ghanlarning türme réjimigha berdashliq bérish iqtidari yashlargha qarighanda köp ajiz iken. Ene shundaq bolghini üchün xelq'ara qanunlarda bu ehwallar nezerge élinidiken. Gerche xitay hökümitining qanunidimu 70 yashtin ashqanlargha yéniklitip jaza bérish yaki jazani türme sirtida ijra qilishqa da'ir belgilimiler bolsimu, emma Uyghur diyarida 2017-yili ewjige chiqqan chong tutqunda, tutqun qilinip éghir qamaq jazasi bérilgen we sirtta jaza mudditini ötesh pursitige érishelmigenler arisida 70 yash etrapidiki hetta uningdin yuqiri yashtiki nurghunlighan yashan'ghanlarni neqil élish mumkin iken. Uning bildürüshiche, ularning beziliri türmide ölgen, yene beziliri késel sewebidin dawalash üchün türmidin qoyup bérilip, öyige qayturulghandin kéyinla ölüp ketken. Uning tekitlishiche, hetta xitay hökümitining özining qanunighimu xilap bolghan bu xil jinayi qilmishlar, peqet Uyghur diyaridila yüz bériwatqan irqiy qirghinchiliqning muhim pakitliri bolup, dunyaning jiddiy diqqitini qozghishi we jiddiy tedbirler élishi kérek iken.
“Kommunizm qurbanliri xatire fondi” ning aliy tetqiqatchisi adriyan zénz qatarliq ziyaliylarning mölcheriche, xitay hökümiti2017-yilidin buyan lagér-türmilerge tashlighan Uyghur, qazaq we bashqa türkiy musulmanlarning sani 1milyon 800 mingdin ashidiken.
“Shahit biz” tori amérikaliq musteqil tetqiqatchi jin bunin (Gene Bunin) Ependi teripidin qurulghan. Bu tor qurulghandin buyan, xitay hökümiti 2017-yilidin buyan Uyghur diyarida yürgüzgen keng kölemlik tutqunning ziyankeshlikige uchurghan Uyghur, qazaq, qirghiz we bashqa türkiy milletlerning béshigha kelgen zulmetlerni istatistikiliq, höjjetlik we sistémiliq halda arxiplashturup élan qilip kelmekte.