Xitay da'irilirining Uyghur rayonidiki 15 medeniyet türining qoghdilidighanliqini élan qilishi diqqet qozghidi

Muxbirimiz méhriban
2021.01.06
Xitay da'irilirining Uyghur rayonidiki 15 medeniyet türining qoghdilidighanliqini élan qilishi diqqet qozghidi Qeshqer kona sheher merkizining “Rémont qilinishi” xitayning az sanliq millet rayonliridiki “Zamaniwilashturush” herikitining asasliq misali. 2011-Yili 4-awghust, qeshqer.
REUTERS

5-Yanwar küni xitayning in'gliz tilida chiqidighan “Yershari waqti” géziti, “Xitay ayalliri” tori qatarliqlarda xewer bérilip, Uyghur aptonom rayonidiki milletlerning folkloridiki milliy medeniyet-sen'itini öz ichige alghan 15 xil türning xitayda qoghdilidighan shekilsiz medeniyet türige kirgenliki élan qilindi.

Xitayda nuqtiliq qoghdilish imtiyazigha érishkenliki élan qilin'ghan bu 15 xil shekilsiz medeniyet türi heqqidiki xewerlerde, qazaqlarning qiz quwar, shirdaq tikish, kigiz öy yasash, rus we tatarlarning yerni tépip oynaydighan usulidin özleshtürülgen, chöchek, altay, ghulja qatarliq shimaliy Uyghur diyarida “Adinochka” dégen nam bilen yerlik tatarlar, Uyghurlar we qazaqlarning ammiwi sorunlirida omumlashqan usul türi alahide tilgha élin'ghan.

Xitay da'irilirining Uyghur rayonidiki 15 xil shekilsiz medeniyet türini qoghdash heqqidiki xewerliri, del yéqinqi bir qanche yildin buyan xitay hökümitining Uyghurlarning en'eniwi medeniyet adetlirini mejburiy halda xitaylashturush siyasitini qattiq yürgüzüwatqan bir mezgilge toghra kélishi, Uyghur weziyitini yéqindin közitip kéliwatqan weziyet analizchiliri we folklor sahesidiki tetqiqatchilarning diqqitini qozghidi.

Amérika alem qatnishi idarisining inzhénéri doktor erkin sidiq ependi, öz nöwitide yene xitayning Uyghur siyasitini yéqindin közitip kéliwatqan Uyghur pa'aliyetchisi we weziyet analizchiliridin biri.

Doktor erkin sidiq ependining qarishiche, xitay hökümiti Uyghurlargha qaratqan en'eniwi medeniyet adetlirini radikal wasitiler bilen chekleshni kücheytken, xitayning Uyghur tarixi yadikarliqlirini yoqitip, Uyghurlarni xitay medeniyet bayramlirini ötküzüshke zorlash siyasiti xelq'arada qattiq eyibleshke uchrawatqan mezgilde, bu xil xewerlerning otturigha chiqishi xitay hökümitining öz siyasitini aqlashtiki yene bir köz boyamchiliqi dep qarash mumkin.

Amérikadiki Uyghur pa'aliyetchiliridin, ilgiri shinjang uniwérsitétida folklor penliri tetqiqati bilen shughullan'ghan méhri'ay memtili xanimmu ziyaritimizni qobul qilip, bu heqte öz qarashlirini otturigha qoydi.

Méhri'ay memtili xanim sözide 1949-yildin buyan Uyghur milliy medeniyitini cheklep kéliwatqan xitay hökümitining 2017-yildin kéyinki siyasitide Uyghur milliy kimliki we Uyghur medeniyet éngini yoqitishni asasiy nishan qilghanliqini bildürdi.

U, xitay hökümitining bolupmu 2017-yildin kéyin Uyghur tarixi we örp-aditi tetqiqatchilirini nishanliq tutqun qilghanliqini körsetti. U yene, xitay da'irilirining Uyghur tarixi yadikarliqlirini, mazarlirini mejburiy yoqitish, islam dinining muqeddes jayi bolghan, Uyghur binakarliq uslubida sélin'ghan meschitlerni chéqip yoqitish, Uyghurlarning milliy uslubtiki aywan-saray, hoyla-aramliridiki neqish belgilerni mejburiy alduruwétish, Uyghur öyliridiki neqishliq oyuq, supilarni chéqip, tamdiki gilem-zedwallarni mejburiy alduruwétish, atalmish jungxu'a medeniyet birliki namida Uyghurlarni xitay medeniyet bayramlirini ötküzüsh, xitayche kiyinip, xitayche naxsha éytish, xitayche yashashqa zorlashtek wasitilerni qollinip kelgenlikini bildürdi.

Méhri'ay memtili xanim xitay hökümitining bu xil siyasiy tedbirlirini xelq'araning eyiblishige qarimay, mejburiy yürgüzüp kélishining sewebi heqqide toxtaldi.

U yene, bu xil xewerlerning otturigha chiqishigha heyran qalmaydighanliqini bildürüp, buni xitay hökümitining öz siyasitini aqlashtiki yene bir köz boyamchiliqi dégendin köre, Uyghurlar zor köplükni igileydighan Uyghur diyarida Uyghurlargha nisbeten intayin az sanliqini igileydighan bashqa milletlerning medeniyet en'enilirini qoghdash qalpiqi astida, bir tereptin xelq'araning eyiblishige qarita köz boyamchiliq qilish meqsitige yetmekchi bolsa, yene bir tereptin Uyghurlarning milliy ghururini téximu sundurush meqsitige yetmekchi ikenlikini bildürdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.