En'gliyediki 2-chong partiye “Emgekchiler partiyesi” ning yighinida Uyghur mesilisi anglitildi

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2019.06.27
Leybor-partiyesi-yighinidin-korunush.jpg En'gliyediki 2-chong partiye “Emgekchiler partiyesi” ning Uyghur mesilisi anglitilghan “Erkinlik mepkuresi” namliq yighinidin körünüsh. 2019-Yili 23-iyun, london.
RFA/Oyghan

Kéyinki waqitlarda bolupmu amérika we yawropa memliketlirining Uyghur diyarining bügünki jiddiy weziyetke qarita özlirining aktip pozitsiyesini bildürüp kéliwatqanliqi éniqtur. Mezkur memliketlerde xitay hökümitining Uyghur millitige qarita élip bériwatqan qattiq basturush siyasitige, yighiwélish lagérlirigha qarshi Uyghurlarning naraziliq heriketliri barghanséri kücheymekte. Shular qatarida en'gliyede yashawatqan Uyghurlarmu her xil pa'aliyetlerni uyushturup, Uyghurlarning bügünki paji'elik ehwalini aktipliq dunyagha anglatmaqta.

Ene shundaq pa'aliyetlerning biri 23-iyun küni en'gliyening paytexti london shehirining kemdén rayonigha jaylashqan qizlar ottura mektipining yighin zalida bolup ötti. “Erkinlik mepkuresi” dep atalghan mezkur pa'aliyet en'gliyediki 2-chong partiye hésablinidighan léybor, yeni emgekchiler partiyesining sotsiyal we ishchilar hoquqini qoghdash jem'iyiti teripidin orunlashturuldi. Uninggha léybor partiyesining yerlik mes'ulliri, ezaliri, aktipliri, ishchilar hoquqlirini qoghdash teshkilatlirining wekilliri, muhitning buzulushigha qarshi pa'aliyetchiler, oqughuchilar, shundaqla bir guruppa Uyghurlar bolup, yüzge yéqin adem qatnashti.

Mezkur yighinni orunlashturghan emgekchiler partiyesining ezasi déwid boll ependi mezkur yighinning dunyada azab chékiwatqan xelqlerning biri bolghan Uyghurlarning mesilisige béghishlan'ghanliqini bildürdi. Igilishimizche, déwid boll en'gliyediki yehudiylar jem'iyitige oxshash bir qatar teshkilatlar bilen birlikte Uyghurlargha hésdashliq bildürüp, heriket qiliwatqan Uyghurlarning dosti iken. Bu yighin'gha Uyghur ziyaliysi eysa eziz elkün Uyghurlarning hazirqi krizis ichidiki ehwalini tonushturushi üchün mexsus söhbet bérishke teklip qilin'ghan. Yighin sahibxani déwid boll Uyghur ziyaliysi eysa eziz elkünni tonushturup, uning Uyghurlarning bügünki ehwalini dunya jama'etchilikige yetküzüshte aktip heriket élip bériwatqan bir Uyghur pa'aliyetchisi ikenlikini alahide tekitlidi.

Eziz eysa elkün “Uyghurlarning erkinlik kürishi” témisida oqughan doklatida xitay hökümiti teripidin Uyghur élide yürgüzülüwatqan teqiblesh siyasiti, Uyghurlarni millet süpitide yoqitish heriketliri, Uyghurlarning paji'elik ehwali heqqide toxtaldi. U doklatida pakitlar bilen hemde özining eslimiliri arqiliq yetküzgen xewerliri yighin qatnashquchilirining güldürligen chawakliri bilen qarshi élindi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan emgekchiler partiyesining ezasi déwid boll ependi mundaq dédi: “Bizning bu pa'aliyitimiz dunyani özgertishni özining iradisi qilghan sotsiyalistlar jem'iyiti teripidin orunlashturulghan bolup, biz bu pa'aliyet arqiliq dunyada erkinlikni, pütkül milletlerning erkinlikini emelge ashurushni nishan qilimiz. Jem'iyitimiz her qandaq bir zulumgha, zorawanliqqa qarshi turidu. Shu sewebtin biz Uyghurlar duch kéliwatqan bu jiddiy krizisqa alahide köngül bölüwatimiz. Chünki hazir Uyghurlarning ehwali nahayiti éghir. Üch milyondin artuq Uyghurlar hazir jaza lagérlirigha qamilip, nahayiti éghir zulumni béshidin ötküzüwatidu. Bu yerge kelgen ademler zadi u yerde néme ishlar boluwatqanliqini, yeni Uyghurlarning ehwalini, erkinlik heriketlirini, teshkilatlirini bilmekchi boldi. Bizning meqsitimiz shular bilen birlikte Uyghurlarning heqliri üchün heriket qilishtur. Mushu heriketlirimiz arqiliq xitaygha bésim ishlitip, xitayning bu heriketlirini toxtitish hem Uyghur xelqige menpe'et yetküzüsh, Uyghurlargha erkinlik élip kélish. Bu yerge kelgenler Uyghurlarning ehwalini bildi, andin Uyghurlargha qandaq yardem qilishimiz kérek dégen'ge oxshash so'allarni soridi.”

Emgekchiler partiyesi Uyghurlarni qollashta parlaméntta qandaq rol oynaydu?


Déwid boll mundaq dédi: “Biz, mushu yighin'gha kelgen sotsiyalistlar jem'iyitining ezaliri, az bolsaqmu, biz emgekchiler (léybor) partiyesige özimizning tesirimizni körsiteleymiz hem körsitishke tirishimiz. Biz buni jem'iyetke hem emgekchiler partiyesige tepsiliy yetküzimiz. Léybor partiyesimu choqum Uyghurlarning hazirqi shara'itini otturigha qoyushi kérek. Léybor partiyesining bashliqi jérémi korbin we partiyening bashqa mes'ulliri Uyghur mesilisini ashkara otturigha qoyushi, Uyghurlarning heqqini qoghdishi kérek hem parlaméntta otturigha qoyulup, muzakire qilishi kérek. Xitay bilen bolghan munasiwetliride mushu Uyghur mesilisini xitaygha ochuq éytishi kérek. Bu yerde bezi mesililermu bar. Mesilen, xitayning ‛xu'awéy‚ shirkiti we uning yanfon mulazimetlirige oxshash mesililer we bashqimu nurghun ishlar otturigha chiqiwatidu. Bularning hemmisi britaniyening bixeterlikige munasiwetlik mesililer. Léybor partiyesi Uyghurlarning insan heqliri mesilisinimu teng otturigha élip chiqishi kérek, chünki bu insan heqliri zorawanliqi mesilisidur.”

Déwid boll ependi yene bu jehette jem'iyetke chaqiriq élan qilip, köp heriket qilish lazimliqini, nurghun küchlerning diqqitini Uyghur mesilisige aghdurush, memlikettiki yérim milyonluq léybor partiyesi ezalirini toluq heriketke keltürüsh lazimliqini körsetti.

Ziyaritimizni qobul qilghan eziz eysa elkün ependi bu yighinda bérilgen so'allardin qattiq tesirlen'genlikini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Soralghan so'allar asasen jaza lagérliridiki Uyghurlarning ehwali, qandaq qilghanda Uyghur xelqining insan heqlirini ünümlük qoghdighili bolidighanliqi, néme üchün pakistan qatarliq musulman döletlerning xitayni qollawatqanliqi, britaniyelikler bu dölettiki Uyghurlarni qollash mesilide kimler bilen alaqe qilishining mumkinliki, weziyet heqqidiki uchur menbeliri bilen teminlinish, élxet tizimliki qurup chiqish arqiliq Uyghurlar bilen yéqin alaqe qurushning usulliri qatarliq köpligen so'allar soraldi.”

Eziz eysa elkün ependi mezkur yighindin alghan tesiratlarni mundaq dep chüshendürdi: “Ular méni xuddi özlirimu Uyghurdek anglidi. Qarisam, nechchisi yighlap, özlirining hésdashliqini bildürüp olturuptu. Men shuni tonup yettimki, biz asasiy qatlamdiki partiye ezaliri bilen hemkarlashsaq, nurghun ishlarni emelge ashuralaymiz.”

Eziz eysa elkünning éytishiche, en'gliyening Uyghur mesiliside nurghun mes'uliyiti bar iken. Uyghurlar yerlik partiyeler, teshkilatlar, xelqler bilen bille heriket élip barsa, choqum Uyghur mesilisini dunyagha ünümlük anglitishqa mumkin bolidiken.

Eziz eysa elkünning doklatidin kéyin, u özi ishligen “Jawabsiz qalghan téléfon” namliq höjjetlik filimining körsitilishi köpchilikni qattiq tesirlendürdi.

Yighin dawamida uning qatnashquchiliri teripidin Uyghur élidiki jaza lagérlirigha qamalghan milyonlighan Uyghurning hayat bixeterliki, Uyghurlarning bügünki tragédiyesini dunyagha anglitish, en'gliye parlaméntida Uyghur mesilisige a'it qanun testiqlitish, Uyghurlarning emgekchiler (léybor) partiyesige tewsiye qilidighan telepliri hem musulman döletlerning Uyghur élidiki weziyetke qarita tutuwatqan pozitsiyesi we uninggha munasiwetlik bashqimu mesililer Uyghur krizisini merkez qilghan halda köpchilikning diqqitini alahide qozghidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.