Uyghurlargha yéngi ümid: “2020-Yilliq Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanun layihesi” resmiy maqullandi

Muxbirimiz eziz
2020.05.27
uyghur-qanun-s-3744.jpg “2020-Yilliq Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanun layihesi” 413 ge qarshi bir awaz bilen mutleq yuqiri awaz üstünlükide awam palatasidinmu maqulluqtin ötti. 2020-Yili 27-may, washinton.
livestream.com

Muhajirettiki Uyghurlar teqezzaliq ichide kütüwatqan “2020-Yilliq Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanun layihesi” yéqinda amérika kéngesh palatasida toluq awaz bilen maqulluqtin ötkendin kéyin, awam palatasining awazgha qoyushigha yollap bérilgenidi. 27-May küni chüshtin burun mezkur qanun layihesini muhakime qilish yighini amérika awam palatasida ötküzüldi.

Aldi bilen amérika awam palatasining ezasi brad shérman ependi söz aldi. U meyli hazirqidek waba hemmila jayni qaplap kétiwatqan pewqul'adde bir mezgildimu amérikaning kishilik hoquq mesilisini estin chiqarmaydighanliqini, nöwette melum boluwatqan ziyaret xatiriliri, süretler, guwahliq bayanliri, neq meydan doklatliri dégendek sansiz pakitlarning milyonlighan Uyghurlar qamalghan “Qayta terbiyelesh” namidiki yighiwélish lagérlirining xaraktérini oxshimighan nuqtilardin eks ettürüwatqanliqini, xitay hökümitining bolsa Uyghurlar diyarini saqchi dölitige aylandurup bolghan bolsimu dunyaning bu ishlargha nisbeten yéterlik derijide bir heriket qollinishqa qadir bolalmighanliqini bayan qilip: “Bir musulmanlar ta'ipisining kishilik heqliri ayaq-asti boluwatqanda musulman elliri bu mesilige alahide köngül bölüshi lazim idi” dep körsetti.

U sözining dawamida xitay hökümitining mushu qétimliq waba apitini bahane qilip Uyghurlarni dunyaning xatirisidin öchüriwétishke urunuwatqanliqini, emma amérika hökümitining Uyghurlar bilen bir septe zulumgha qarshi turidighanliqini hemde Uyghurlarni untumaydighanliqini alahide tekitlidi. Shuningdek Uyghurlar duch kéliwatqan zulumlar insaniyet tarixidiki eng échinishliq paji'elerning biri bolup qéliwatqan mushundaq pewqul'adde bir peytte amérika hökümitining mezkur qanun layihesini maqullishining emeliyette tarixning heqqaniy teripini qollash we buninggha munasip heriket qollinish bolidighanliqini bildürdi.

Shu qatarda söz alghuchilardin awam palata ezasi maykil mekka'ul özining néme üchün bu qanun layihesini pütün küchi bilen qollaydighanliqini sherhilep ötti. U shu qatarda xitay hökümitining meyli özlirining qanuni bolsun yaki özliri imza qoyghan xelq'araliq ehdinamiler bolsun hemmisigila xilap halda insanlarning hayatini we uning qimmitini yerge uruwatqanliqini, buning eng tipik misali yillardin buyan Uyghurlar duch kéliwatqan Uyghur milliy kimlikini yoqitish urunushi hemde izchil dawam qiliwatqan medeniyet qirghinchiliqi boluwatqanliqini yighin ehlige yene bir qétim esletti. Shuningdek bu qanun layihesini maqullash we Uyghurlarni basturushqa shiérik bolghuchi xitay emeldarlirini jazalash arqiliq xitay kompartiyesining dunyagha xiris qilishigha yol qoymaydighanliqini bayan qildi.

Amérika dölet mejlisi qarmiqidiki xitay ishliri ijra'iye komitétining re'isi jéymis mekgowérinmu yighinda söz qildi. U nuqtiliq qilip mezkur qanun layihesini ikki partiyening birlikte maqullishi arqiliq amérika hökümitining kishilik heqliri tartiwélin'ghan Uyghurlarni qollaydighanliqini eng janliq namayan qilghili bolidighanliqini körsetti. (Awaz 5 axiri) u sözining dawamida Uyghurlar diyarida kéngiyiwatqan yighiwélish lagérlirining xitay re'isi shi jinpingning biwasite qomandanliqida milyonlighan Uyghurni hujum nishani qilghanliqini, bu jeryanda ashkara bolghan höjjetlerde shi jinpingning “Uyghurlargha qilchimu rehim-shepqet qilishqa bolmaydu” dep alahide yolyoruq bergenlikini, nöwette xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzüwatqanlirining ashkarila “Insaniyetke qarshi jinayet” sheklini élip bolghanliqini bayan qilip, shu qatarda jaza bérishke tégishlik kishilerning biri chén chu'en'go ikenlikini alahide tekitlidi.

Awam palata ezaliri birdek tilgha alghan bir ortaq nuqta nöwette köpligen amérika shirketlirining Uyghurlar diyaridiki mejburiy emgek bilen chétilip qéliwatqanliqi bolup, hemmeylen birdek buning mahiyette biwasite yaki wasitilik halda Uyghurlargha qarshi yürgüzülüwatqan zulumgha shérik bolush ikenlikini körsetti. Bolupmu yéqinqi mezgillerde omumliship bolghan Uyghurlargha xas til-yéziq we örp-adetlerning men'i qilinishi, hetta islam dinigha ishinidighan Uyghurlarni ramzan mezgilide choshqa göshi yéyishke mejburlawatqan xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzüwatqan zulumlirini teswirlep bérishke insan tili ajizliq qilidighanliqi alahide tekitlinip, bu qanun layihesini maqullashning waqti alliqachan yétip kelgenliki qayta-qayta eskertildi.

Muhakime yighinida yene amérika hökümitidiki 3-nomurluq shexs, awam palatasining re'isi nensiy pélosi xanimmu alahide söz qildi. U sözide Uyghurlarning béshigha kéliwatqan zulumning hazir bekmu ashkara tüs éliwatqanliqini, buning bolsa dunya üchün bir qétimliq wijdan soriqi bolup qéliwatqanliqini, bu qanun layihesini maqullashning bir muhim ehmiyiti xitay hökümiti Uyghurlarni mehkum qilghan wehshiyane zulumlargha amérikaning pütünley we qet'iy yosunda qarshi ikenlikini namayan qilish ikenlikini, emdilikte xitayning nechche on yildin buyan izchil dawam qilip kelgen kishilik hoquqni depsende qilish qilmishlirigha qarshi ornidin des turushning waqti kelgenlikini, iqtisadiy menpe'etni dep bu xil jasaretni emelde körsetmigende amérika hökümitining dunyaning héchqandaq yéride kishilik hoquq heqqide söz qilghudek exlaqiy nopuzining qalmaydighanliqini, buning yene bir yaqtin amérikaning wijdani üchünmu bir sinaq bolidighanliqini tekitlidi.

Shuningdin kéyinki muhakimige ulap “Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanun layihesi-2020” ge awaz bérish resmiy bashlandi. Netijide 413 ge qarshi bir awaz bilen mezkur qanun layihesi mutleq yuqiri awaz üstünlükide awam palatasidinmu maqullan'ghan boldi.

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining komissari nuri türkel ependi bu munasiwet bilen radiyomiz ziyaritini qobul qilghanda bu qanun layihesige munasiwetlik kéyinki qedemler heqqide melumat bérip ötti.

Nuri türkelning bildürüshiche, mezkur qanun layihesi amérika hökümitining xitaydiki Uyghurlargha zulum salghuchi emeldarlirigha jaza bérishni yéngi bir sewiyige élip chiqidighan bolup, buni heqiqeten bir zor ilgirilesh, dep qarashqa bolidiken.

Mezkur qanun layihesining maqullinishi muhajirettiki Uyghurlar üchün eng chong xushalliq bolup qaldi. Dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa özining buningdin bekmu memnun bolghanliqini bildürüp, bu qétimqi ghelibining milyonlighan lagér mehbuslirining azab-oqubiti bedilige ishqa ashqanliqini tekitlidi. Shuning bilen birge, bu qétim heqiqeten “Ish ömlükte, küch birlikte” dégen hékmetning toghriliqi bir qétim ispatlandi, dédi.

Dolqun eysaning bildürüshiche, bu qanun layihesining maqullinishi yawropadiki bashqa ellerge hemde musulmanlar dunyasighimu bir zor signal bolup, Uyghurlarning xelq'aradiki obrazi üchün bir muhim namayende bolush rolini oynaydiken.

Mezkur qanun layihesining axirqi hésabta awam palatasidin maqullinishi hemmila kishini xursen qilghan bolup, muhajirettiki Uyghurlar süküttin köre emili heriketning téximu zor we emeliy ünüm yaritidighanliqini bir qétim körgendek bolduq, déyishmektiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.