Makédoniye parlamént ezasi enes ibrahim: “Bizning küch chiqirishimiz bilen makédoniye Uyghurlarni qollighan 39 döletning qatarida orun aldi”

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2020.10.21
enes-ibrahim.jpg Makédoniye parlamént ezasi enes ibrahim ependi makédoniye türk herikiti partiyesining merkizide. 2018-Yili.
RFA/Erkin Tarim

Sabiq yugoslawiye parchilan'ghandin kéyin 1991-yili musteqilliqini élan qilghan makédoniye jumhuriyitimu birleshken döletler teshkilatigha eza 39 dölet qol qoyghan jaza lagérlirini taqash toghrisidiki birleshme xetke qol qoyghanidi. Biz igiligen melumatlargha asaslan'ghanda, bu, makédoniye parlamént ezasi enes ibrahim we u re'islik wezipisi ötewatqan türk heriket partiyesining tirishchanliqi bilen emeliyleshken. Biz bu heqte téximu tepsiliy melumat igilesh üchün enes ibrahim ependi bilen téléfon söhbiti élip barduq.

Enes ibrahim ependi partiyesining tirishchanliqi netijiside makédoniye jumhuriyitining bu birleshme xetke qol qoyghanliqini bayan qilip mundaq dédi:

“Bizning türk herikiti partiyemiz, qeyerde türkiy xelq bolsa ulargha köngül bölüshke tirishiwatqan bir partiye. Uzun yillardin buyan Uyghurlargha élip bériliwatqan bésim siyasitini toxtitish, sherqiy türkistandiki jaza lagérlirida tutup turuluwatqan kishilerni derhal qoyup bérilishi telep qilin'ghan birleshme xetke b d t gha eza 39 dölet qol qoydi. Bizning tirishchanliqimiz bilen shimaliy makédoniye dölitimu mezkur xetke qol qoyghan boldi”

Parlamént ezasi enes ibrahim ependi türk heriket partiyesining burundin tartip sherqiy türkistan mesilisini közitip kéliwatqanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Biz burundin tartip sherqiy türkistan mesilisini közitip kéliwatimiz. Xitay Uyghur qérindashlirimizgha élip bériwatqan assimilyatsiye, iskenje we zulum siyasitinimu yéqindin közitip kéliwatimiz. Milyonlighan Uyghur qérindashlirimizning uzun yillardin buyan bundaq adem qélipidin chiqqan bésimgha uchrishini biz hergiz qobul qilalmaymiz. Xitayning bu siyasiti makédoniyediki türklerni qattiq renjitmekte. Bizning arzuyimiz dunyaning her qaysi jayliridiki qérindash milletlerning rahet parawan turmush köchürüshidur. Shunga biz barliq qanuniy yollar arqiliq sherqiy türkistanliq qérindashlirimizning erkinliki üchün küresh qilimiz”.

“Makédoniye xelqi Uyghurlarni bolupmu Uyghurlarning hazirqi éghir weziyitini bilemdu?” dégen so'alimizgha enes ibrahim mundaq jawab berdi: “Makédoniye xelqi bolupmu makédoniyediki türkler Uyghurlarni yaxshi bilidu dep oylaymen. Chünki 15 yildin buyan dölitimizde türk dunyasi heqqide pa'aliyet ötküzgende Uyghurlarmu qatniship Uyghurlarning hazirqi éghir weziyitini tonushturuwatidu. Biz türk herikiti partiyesi Uyghur qérindashlirimizning mesilisini her yerde, her sorunda anglitishqa tirishiwatimiz. Biz her da'im sherqiy türkistan toghrisida doklat bérish yighinliri, metbu'at yighinliri chaqirish arqiliq Uyghur qérindashlirimiz duchar boluwatqan kishilik hoquq depsendichilikini anglitiwatimiz. Partiyemiz türk dunyasining bolupmu sherqiy türkistanning erkinlik körüshini qollaydu, her da'im ularning yénida ikenlikimizni jakarlap kéliwatimiz”.

Ikkinchi dunya urushidin kéyin 1946-yilida yugoslawiye xelq jumhuriyiti qurulghan bolup, kommunistlar partiyesining bashqurush astidiki köp milletlik dölet 1991-yili sowét ittipaqining yimirilishi bilen parchilan'ghan. Bu dölet ichidiki bashqa milletler qatarida makédoniyemu musteqilliqini élan qilghan. 1 Milyon 200 ming nopusqa ige bolghan makédoniye nopusining 4% ni türkler teshkil qilidighan bolup, türkler ikki partiye qurup 2 parlamént ezasi bilen özlirining heq we hoquqini qoghdimaqtiken. Türk herikiti partiyesining re'isi, parlamént ezasi enes ibrahim ependi makédoniye parlaméntida Uyghur mesilisini izchil halda anglatmaqta. U, makédoniye musteqil bolghandin kéyin démokratiye bilen bashquruluwatqanliqini, barliq heq-hoquqqa ige ikenlikini bayan qilip mundaq dédi:

“Sabiq yugoslawiye döliti köp milletlik dölet idi. U mezgilde diniy jehettin sowét ittipaqidikidek bolmisimu bezi bésimlar bar idi. Sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin yugoslawiyemu parchilinip yéngi döletler quruldi. Sabiq sowét ittipaqi bilen yugoslawiyeni sélishturush mumkin emes. Ikkinchi dunya urushidin kéyin yugoslawiyede her millet xelqige ana tilda ma'arip yolgha qoyulghanidi. 1991-Yili musteqil bolghandin kéyinmu makédoniyede ana tilda ma'arip élip bériwatimiz, partiyelerni qurup heq-hoquqimizni qoghdashqa tirishiwatimiz. Makédoniye köp partiyelik démokratiye tüzüm bilen bashquruluwatidu. Ötken yili shimaliy atlantik okyan ehde teshkilatigha eza bolduq, bixeterlikimiz kapaletke ige qilindi. Sizgimu melum bolghinidek sabiq yugoslawiye ichidimu yéqin tarixta qetli'amlar élip bérildi”.

“Sizgimu melum bügün Uyghur élide irqiy qirghinchiliq élip bériliwatidu déyiliwatidu, dunyada 300 milyon etrapida türkiy xelqler bar. Uyghurlargha élip bériliwatqan bu bésim siyasitini toxtitish üchün némilerni qilish kérek?” dégen so'alimizgha u mundaq jawab berdi: “Biz dawamliq türkiy xelqler nopusining 300 milyon ikenlikini tilgha alimiz. Xushalliqta ghem-qayghuda ortaq ikenlikimizni tekitlep kéliwatimiz. Epsuski kéyinki 5-6 yildin buyan öz'ara alaqide mesile peyda boldi. 10 Milyon kwadrat kilométir chongluqtiki zéminlarda yashawatqan 300 milyon türkiy xelqte öz'ara hemkarlishish yoq. Burun her yili türk dunyasi qurultayliri ötküzületti. Bu qurultaylarda türk dunyasidiki mesililer toghrisida muzakiriler élip bérilip, hel qilish yolliri toghrisida qarar maqullinatti. Hazir bular yoq. Türk dunyasidiki ammiwi teshkilatlarni kücheytish, kespiyleshtürüsh kérek. Hazir xelqqe yardem tarqitidighan teshkilatlar köp, lékin ilghar aktip pa'aliyetler arqiliq özi turuwatqan döletlerning siyasitige tesir körsiteleydighan sewiyede teshkilatlar bek az. Türk dunyasidiki barliq ammiwi teshkilatlar Uyghur mesilisige köngül bölse buning hökümetlerge tesiri zor bolidu dep oylaymen”.

Enes ibrahim ependi 1984-yili makédoniyening üsküp shehiridiki türk a'iliside dunyagha kelgen. Aliy mektepte oqush jeryanida makédoniyediki azsanliq milletlerning mesililirige köngül bölüshke bashlighan. 2008-Yili ufuq jem'iyitini qurup, uning re'islikige saylan'ghan. U, makédoniyede we dunyaning her qaysi jaylirida köp qétim yighinlargha qatniship azsanliq milletlerning insan heqliri depsendichilikini anglatqan. U, 2013-yili türk heriket partiyesining bash katipliqigha, 2018-yili partiye re'islikige saylan'ghan. U, 20 yildin buyan makédoniyede Uyghur mesilisinimu anglatmaqta.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.