Qazaqistanliq ziyaliylar “Uyghur sot kollégiyesi” uyushturghan guwahliq anglash yighini heqqide pikir bildürdi

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2021.06.08
Xitay da'iriliri béyjingda axbarat yighini échip, en'giliyediki “Uyghur sot kollégiyesi” ge hujum qilghan En'gliyening london shehiride dangliq kishilik hoquq adwokati jéfféri nayis bashchiliqida qurulghan “Uyghur sot kollégiyesi”
Uyghur Tribunal

Melumki, bir nechche kündin buyan en'gliye paytexti london shehiride “Uyghur sot kollégiyesi” uyushturghan guwahliq anglash yighini hem uningda guwahchilarning, mutexessislerning xitay kommunist hakimiyitining Uyghurlargha qaratqan zulumliri heqqide muhim delil-ispatlarni otturigha qoyushi dunyaning her qaysi memliketliride, shu jümlidin qazaqistanda yashawatqan Uyghurlarning diqqet merkizide bolup kelgenidi. Ömer békali, méhrigül tursun, sayragül sawutbay gülbahar jélilowa, gülbahar haytiwaji, zumret dawut, tursun'ay ziyawudun qatarliq lagér shahitlirining özlirining biwasite béshidin ötküzgen xorluqliri we azabliri heqqidiki bayanliri köpchilikke qattiq tesir qilghanidi hem bu ijtima'iy taratqularda keng inkas qozghighanidi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan siyasetshunas qehriman ghojamberdi ependi mezkur “Uyghur sot kollégiyesi” ötküzgen yighinning tarixiy ehmiyetke ige ikenlikini tekitlep, mundaq dédi: “Chünki bu sot xelq'arada tonulghan edliyechi adwokat jéffiriy nayis teripidin qurulghan we xelq'ara sot ishlarning riyasetchilikide hemde lagér shahitlirining guwahliq bérishide hem mutexessislerning ishtirakida ötti. Pütün sot xelq'ara norma-prinsip da'iriside ötti. Bu nuqti'ineziridin dolqun eysa bashliq dunya Uyghur qurultiyi we uning bilen hemkarlishiwatqan teshkilatlar nahayiti köp ish qildi. Londondiki Uyghurlarmu intayin köp ish qiliptu. Bu sotning Uyghur milliy-azadliq herikitige, yeni weten dewasigha bolidighan tesiri bar.”

Qehriman ghojamberdi yene bolupmu démokratik döletlerning we xelq'ara teshkilatlarning mezkur sot qararigha choqum emel qilip, xitaygha qarshi bésim ishlitidighanliqini tekitlidi. Shuningdek bu sot, qehriman ghojamberdining éytishiche, xitayning epti-beshirini pash qilghanken hemde bu amérika, en'gliye qatarliq memliketlerning nopuzluq metbu'atliri teripidin dunyagha keng tarqitilip, xitayning Uyghur élidiki eyni siyasitini yene bir qétim pash qilidiken.

Dunya Uyghur qurultiyining qazaqistandiki meslihetchisi, qazaqistan zhurnalistlar ittipaqining ezasi riza semedi ependining pikriche, Uyghurlar erkinlikni, azadliqni uzundin buyan arzu qilip kéliwatqan xelq iken.

U mundaq dédi: “Dunyada insan qedriyitini ela köridighan, xorluq, basturushlargha uchrawatqan xelqlerning derdige derman, yardemde bolushqa küch chiqiriwatqan aq niyetlik insanlarning we amérika, en'gliye we bashqimu adaletlik döletlerning barliqini xelqimiz körmekte hem ularning himayisige érishmekte. Bu sot Uyghur, qazaq we sherqiy türkistanliqlarning tarixida bolup ötken intayin chong sot boldi. Sotta guwahliq bergen Uyghur, qazaq, özbék wetendash qérindashlirimizning xelq'arada tesir da'irisi chong chet'ellik Uyghurshunas alim, mutexessisler we Uyghur élidiki tengsizlik, zorawanliqlarning körgen chet'ellik shahitlar xitayning bu elde yürgüzüp kéliwatqan jinayetlirini emeliy pakitlar, deliller bilen ispatlap, bu jinayetlerning irqiy qirghinchiliq ikenlikini körsitidighanliqini bildürüshti.”

Riza semedining pikriche, “Uyghur sot kollégiyesi” uyushturghan guwahliq anglash yighini Uyghurlarni hayajanlandurghan bolsa, xitayning hiyle-neyreng we aldamchi siyasitige bérilgen dehshetlik zerbe bolghaniken. U qazaqistanliq Uyghurlarning “Uyghur sot kollégiyesi” ning Uyghur xelqige qaritilghan xelq'ara qanun asasida yaritilghan bir höküm chiqirishigha kamil ishinidighanliqini bildürdi.

Tilshunas kandidat doktor dilnur qasimowa xanim ottura asiya we rusiye metbu'atlirida “Uyghur sot kollégiyesi” uyushturghan guwahliq anglash yighini heqqide xewerler élan qilinmighan bolsimu, emma ijtima'iy taratqularda buning qiziq bir témigha aylan'ghanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Men ijtima'iy taratqularning türlük médi'alirining her türlük pikirlirini körüp chiqtim. Bu pikirler ikkige bölünidu. Birliri Uyghur sotining ishini yuqiri derijide bahalighan bolsa, yene birliri uning ehmiyitini chongqur chüshinelmigen. Sotning ishi in'gliz tilida bolghanliqi. Üchinchidin, biz xitayning chongqur diqqet bilen sot ishigha qarighanliqini chüshenduq. Bizning guwahchilarni her türlük zerbilerge duch keltürdi.”

Dilnur qasimowa xitayning Uyghur élining bügünki hayati toghriliq saxta axbaratlarni tarqitip, dunyani aldawatqanliqini, Uyghur we bashqimu milletlerning méngisini yuyushqa bar küchini séliwatqanliqini otturigha qoydi. Shuningdek xitayning mezkur sot ishining eyni meqsitini burmilash herikitige ötken bolsimu, emma bu herikitiningmu dégendek netije bermeywatqanliqini bildürdi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan Uyghur ziyaliridin biri nayilem hemrayéwa xanim xitay hökümitining Uyghur élide misli körülmigen teqiblesh siyasitini élip bériwatqanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Buninggha taqet qilip turalmighan dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa ependi barliq qollighuchi rehberler bilen birliship, londonda musteqil adwokatlarning qollap-quwwetlishi bilen xelq sot qurulghanidi. Shu sot jeryanida dunya Uyghur qurultiyi yighqan delil-ispatlar bilen on nechchilep lagér shahitlirimu delil-ispatlarni otturigha qoyup, pütün dunya aldida xitayning epti-beshirini pash qildi.”

Igilishimizche, qazaqistan Uyghurliri özlirining milliy kimlikini saqlap qélish üchün köp heriketlerni qilish bilen bir qatarda Uyghur milliy herikitini meniwi we maddiy qollap-quwwetleshkimu alahide küch chiqiriwatmaqtiken. Hazir memliketning sheher we yézilirida yashawatqan dunya Uyghur qurultiyi wekilliri ahaliler arisida teshwiqat heriketlirini dawamliq yürgüzüp kelmektiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.