Frédirik star: Uyghurlar yéziq ishletken, sheherleshken tunji türkiy qowm

Amérika tashqi siyaset kéngishi merkizi asiya we kafkaziye institutining diréktori, ataqliq Uyghurshunas frédirik star yéqinda amérikidiki tonulghan zhurnalist jon bashélorning ziyaritini qobul qilip, Uyghurlarning türkiy qowmlar ichide eng burun sheherleshken, eng burun yéziq ishletken we eng burun dölet qurghan xelq ikenlikini ilgiri sürdi.

Uning qeyt qilishiche, taratqularda Uyghurlar addiyla “Musulman we türk” dep chüshendürülsimu, lékin ularning musulman we türk xelq bolushtin bashqa salahiyetlergimu igilikini bildürgen.

Frédirik starning xitay hökümiti 22‏-iyul küni “Aq tashliq kitab” élan qilip, Uyghurlarning “Türkiy xelq emeslikini, musulmanliqni ereblerdin mejburi qobul qilghanliqini we héchqachan dölet qurup baqmighanliqi” ni ilgiri sürüp arqidinla jon bashélorning tor radiyosi programmisida bu sözlerni qilishi diqqet qozghidi.

Xitayning “Aq tashliq kitabi” islamning Uyghurlargha erebler teripidin mejburi téngilghanliqi, tarixta Uyghurlarning türklerge qul bolghanliqi, ularning otturisida héchqandaq tughqanchiliq munasiwiti yoqluqi tekitlen'gen idi.

Frédirik star jon bashélorning nöwette xitay hökümitining Uyghurlarni keng kölemlik tutqun qilip lagérlargha qamighanliqi, xitayning néme üchün Uyghurlarni lagérgha qamaydighanliqi, Uyghurlarning zadi qandaq xelq ikenliki, qeyerdin kelgenliki we qaysi tilda sözlishidighanliqi heqqidiki so'aligha jawab bérip mundaq dégen: “Ular özining tilida sözlishidu. Ular islah qilin'ghan ereb yéziqini ishlitidu. Ular özining yéziqini ishletken, shundaqla sheherleshken tunji türki qowm bolup, ular mukemmel sheher hayatini berpa qilghan xelqtur. Ular taratqularda teswirlen'gendek noqul musulman we türki qowm emes. Ular buningdinmu artuq salahiyetlerge ige chongqur medeniyet éngigha sahib bir xelqtur.”

Frédirik star yene Uyghurlarning 10‏-esirde qaraxaniylar xanliqini qurup, ottura asiyaning mutleq köp qismigha hökümranliq qilghanliqi, yipek yolining muhim tügünlirini kontrol qilip kelgenlikini bildürüp, bu dewrde yüsüp balasaghuni, mexmut qeshqiridek ataqliq mutepekkur, tilshunaslarning meydan'gha kelgenliki, ularning “Qutatghubilik”, “Türkiy tillar diwani” qatarliq nadir eserlerni yaratqanliqini tekitligen.