Kalash MQS Bilen söhbet
2020.10.19
Yéqinqi mezgillerde sen'et saheside we tenterbiye saheside Uyghurlarning weziyitige köngül bölüwatqan dangliq shexsler xili köpiyip qaldi.
Firansiyelik dangliq kino cholpini létisiye xolliday, dangliq modél we naxshichilardin mariné lorfélin, met pokora qatarliq mu Uyghurlar üchün seperwerlikke kélip, 1-öktebir küni inistgram süritini kök rengge almashturghanidi.
Firansiyede Uyghurlarni weziyitini tonushturush her xil usullar bilen dawam qilmaqta. Firansiyede alqishqa ériship kéliwatqan rep naxsha goruppisi-kalash im kiyu es (Kalash MQS) ning aldinqi hepte élan qilghan “Zal” (Hall) namliq naxshisi ijtima'iy taratqularda kishilerning bolupmu yashlarning diqqitini qozghighan.
Biz bu munasiwet bilen bu guruppining bash naxshichisi kalashni ziyaret qilduq. Uning esli ismi ifreyim luyola bolup, uni adette guruppisining nami bilen “Kalash im kiyu es” déyishidiken.
Muxbir: bashta özingizni bir tonushturup ötemsiz?
Kalash: . Köpchilik yaxshimusiler. Özümni tonushturup ötey, ismim Kalash MQS, rep naxshichisi. Burun biz mqs dégen guruppa iduq. Yéqinda u guruppidin ayrilip chiqtim, hazir yalghuz naxsha éytimen.
Muxbir: siz qandaq bolup Uyghurlar heqqide naxsha éytishni oyliship qaldingiz? naxshingizgha kirishtürülgen körünüshler bek özgiche boluptu, shu heqte azraq toxtilip béremsiz?
Kalash: . Uyghurlarning weziyitini men xewer körüp bilgendin kéyin, bu ish diqqitimni tartti. Bu toghrisida uchurlarni izdep, xewerlerni körüp Uyghurlarning ehwaligha qiziqishqa bashlidim. Uyghurlarning chidighusiz bir zulumni béshidin kechürüwatqanliqini bildim. Ademlerni qiynash, nareside balilarni ata-anisidin ayriwétish, mejburi emgekke sélish qatarliqlar. Mushu ehwallardin xewiri bolghan turup, shu mejburi emgek mehsulatidin paydiliniwatqan shu dangliq markilarni bu jinayetning shériki, dep qaraymen.
Shunga men naxshamni janliq körünüshler bilen birleshtürüshni qarar qildim. Naxshida adette muzika bilen körünüsh bek muhim rol oynaydu, shu körünüshler arqiliq körgüchilerni qiziqturidu. Oylighinimizdek kishiler bu naxshigha, biz taqighan niqaplargha we arqa körünüshige qiziqip so'al qoyushqa, bu toghrisida izdinishke bashlidi.
Muxbir: siz naxsha-muzika Uyghurlarning weziyitini anglitishta ünümi yaxshi bolidu, dep qaramsiz?
Kalash: elwette. Méningche hazir kichik yaki chong bolsun nurghun ademler muzika anglaydu, shunglashqa muzika arqiliq bu mesilige kishilerning diqqitini tartish intayin yaxshi usul, dep qaraymen. Bu naxsham tarqitilghandin kéyin, nurghun kishiler mendin bu körünüshlerning qandaq simwolluq menisi barliqini, biz taqighan niqablarning némige wekillik qilidighanliqini sorap, Uyghurlarning mesilisige, xitayda boluwatqan ishlargha téximu qiziqishqa bashlidi. Niqablar bilen bu körünüshler intayin yaxshi tallash boldi, dep oylaymen, hemde buningdin kéyinmu mushu usulda bu mesilini tonutushni dawamlashturimen. Bu naxshimizni téximu köp kishi anglisa we körse, xitayda Uyghurlargha yürgüzülüwatqan zulumlardin téximu köp kishi xewer tapsa dep oylaymen.
Muxbir: Uyghurlarning naxsha-muzikilirini anglap baqqanmu?
Kalash: Uyghurche naxsha-muzikilarni burun anglap baqmighan ikenmen. Méning bu naxsham tarqitilghandin kéyin bir qanche Uyghur naxsha tor abontliri manga egiship, uchurlarni ewetkendin kéyin, men azraq qiziqishqa bashlidim. Kéyinche birer Uyghur artis bilen hemkarliship qalsam némishqa bolmighudek.
Muxbir: naxsha mestaniliringizgha deydighan qandaq yürek sözliringiz bar?
Kalash: axirida deydighinim, bu naxsham yüz bériwatqan ishlarning hemmini eynen körsitip bolalmaydu. Bu peqet bir uchur yetküzüsh, bu yüz bériwatqan ehwalni anglitish rolinila oyniyalaydu. Méning arzu qilidighinim؛ hemmeylen xitayda yüz bériwatqan bu ishqa we shundaqla süriye, libiye we bashqa döletlerde yüz bériwatqan qirghinchiliq we urushlargha diqqet étibarini berse؛ heriketke kélip qolidin kélishiche bir ish qilsa. Eksiche héch ish qilmasliq perwasizliq démekliktur.
Biz muzika sahesidikilerdin muzika arqiliq Uyghurlarning weziyitini anglitishining ünümi heqqidiki pikirlirini soriduq. London Uyghur ansambilining naxshichisi we shundaqla dunya Uyghur qurultiyi london ishxanisining mudiri rehime mehmut xanim özining yillardin buyan muzika arqiliq Uyghur dawasini anglitip kéliwatqanliqini, firansiyediki u yashlargha rehmet éytidighanliqini bildürdi we mundaq dédi: “Muzikining ünümi yighin-pa'aliyetlerdin yuqiri bolidu. Muzikining tili yoq, dunyadiki tuyghusi bolghan insanning hemmisi chüshineleydu. Uyghur dawasini anglitishta sen'etning roli heqiqeten muhim.”