Qeshqerdiki bir on a'ile bashliqi: “Qoshnilirida ‛taharet aldi‚ dégen guman tughdurmasliq üchün ahaliler ikki yildin buyan yüzini yumaywatidu”

Muxbirimiz shöhret hoshur
2020.09.07
Zumret-Dawut-Shahitliq-20190924.jpg Zumret dawut xanim amérika tashqi ishlar ministirliqi orunlashturghan “Shinjangdiki kishilik hoquq krizisi” témisidiki yighinda shahitliq bermekte. 2019-Yili 24-séntebir. Nyo-york, amérika.
Social Media

Uyghur rayonida lagérlar tesis qilin'ghandin buyan namaz oqughanla kishining diniy esebiy dep qaralghanliqi we da'irilerning namaz oqughanlarni bayqash üchün qoshnilarni bir-birige paylaqchiliqqa salghanliqi melum. Qeshqerdiki bir on a'ile bashliqi özi yashawatqan yézida ahalilerning qoshniliri teripidin “Taharet éliwatidu” dep gumanlinip qalmasliqi üchün 2 yildin buyan yüzini yumay nashtiliq qiliwatqanliqini tilgha aldi. Lagér shahiti zumret dawut Uyghur rayonida yolgha qoyuluwatqan bir on a'ile tüzümining we lagér endishisining ahalilerni mushu derijide ürkütiwetkenlikini ilgiri sürdi.

Inkaslardin melum bolushiche, yéqinqi 3 yilda Uyghur rayonida “On a'ile tüzümi” téximu keng we téximu qattiq yolgha qoyulghan. Bu tüzümining telipi boyiche a'ililer bir-birini kéche-kündüz nazaret qilishqa, bayqighan “Xataliq” lardin xatire qaldurushqa we qaldurghan xatirisini mehellidiki pash qilish sanduqigha her düshenbe küni tashlap turushqa buyrulghan. Bir hepte ichide héchqandaq mesile pash qilmighanlar “Idiyeside mesile bar” dep qarilip, kent kadirliri teripidin soraqqa tartilghan. Bu ehwal bezi ahalilerni qoshniliridin qesten mesile tépishqa mejburlighan. Bezi jaylarda ahaliler seherrek ornidin turup qoligha chügün alghanla qoshnisini “Taharet aldi” dep kentke melum qilghan. Bu melumat ahalilerning so'al-soraqsizla lagérgha élip kitilishige seweb bolghan.

Qeshqerdiki bir on a'ile bashliqi özining nöwettiki eng muhim wezipisining diniy esebiylik alametlirini tügitish ikenlikini bildürdi. U yene konkrét wezipisining mexsus qoshnilirining namaz oqughan-oqumaywatqanliqini közitish ikenlikini ashkarilidi. Déyilishiche, u bu közitishni seherde qoshnilirining hoyla ichidiki ish-herkitige sep-sélish sheklide dawamlashturghan. U bu xil közitishni yalghuz öziningla emes, pütün qoshnilarning öz'ara élip baridighanliqini bayan qildi. Bundaq qattiq tüzümning yaxshi netije bergenlikini, kishilerning tüzümge “Angliq” halda boysunidighan bolup ketkenlikini ilgiri sürgen bu on a'ile bashliqi özi we tewelikidiki ahalilerning xata gumanlardin saqlinish üchün ikki yildin buyan yüzini yumay nashtiliq qiliwatqanliqini tilgha aldi. Uning déyishiche, kent kadirlirimu ahalilerni “Terbiyelesh” ke kétip qalmasliq we qoshnilar bir-biridin renjishmeslik üchün mumkin qeder seherde yüzini yumasliqini tewsiye qilghan. Bu xil bir on a'ile paylaqchiliq tüzümide bezide xata inkaslarningmu yollinip qalidighanliqi, bu sewebtin namaz oqumighan kishilerningmu xata guman bilen lagérgha kétidighan ishlarning köp yüz bergenlikini bayan qilghan mezkur on a'ile bashliqi netije süpitide bu tüzümning yaxshi ünüm bergenlikini, nöwette yéza boyiche yüzini yumay nashtiliq qilishning özi tewe yézida belgilik derijide omumlashqanliqini we bu sewebtin xata guman bilen “Terbiyelesh” ke kétip qélish nisbitining töwenligenlikini ilgiri sürdi.

Amérikada yashawatqan lagér shahiti zumret dawut yuqiriqi uchur we inkasning Uyghur rayonining ré'alliqigha tamamen uyghun ikenlikini bayan qildi. Uning déyishiche, da'iriler lagérlarda tutqunlarning isharet namizi we teyemmum qilghan-qilmaywatqanliqini inchikilik bilen küzetkinidek, lagér sirtida kishilerning taharet éliwatqan yaki almaywatqanliqini paylaqchilar arqiliq nazaret qiliwatqanliqini ilgiri sürdi. Uning déyishiche, yézilardiki öylerde turuba bolmighanliqi üchün kishiler hoylida yüz yuyushqa mejbur, emma nöwettiki paylaqchiliq tüzümide yüz yuyushningmu paylaqchilar teripidin “Taharet aldi” dep melum qilinish éhtimalliqi yuqiri iken. Shunga kishiler lagérgha élip kétilishtin saqlinish üchün yüz yuyushtin, bolupmu seherde yüz yuyushtin özini tartqan. Yene uning eskertishiche, xitay da'iriliri atalmish “Diniy esebiylik” ke qarshi turghinida kishilerni yüzini yumasliqqa buyrush derijisige barmighanliqi éniq, emma ahalilerning öyliride her xil közitish apparatliri barliqi, bu apparatlarning rolini kent kadirlirining köptürüp teshwiq qilidighanliqi, netijide ahalilerning öz sayisidin özliri ürküydighan we tüzümge da'iriler telep qilghandinmu ashurup boysunidighan weziyet shekillen'genlikini eskertti. Bu weziyetke rayonda lagérlar a'ililerge élip kelgen sersanchiliqningmu türtke bolghanliqini tekitlidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.