Гума наһийә базар ичи сақчихана хадими: “қурбан һейт мунасивити билән илгири тақиветилгән 20 мәсчиттин төти ечиветилди”

Мухбиримиз шөһрәт һошур
2021.07.23
uyghur-boway-heytgah-meschit.jpg Һейтгаһ җамәсигә намазға маңған яшанған уйғур. 2017-Йили 26-июн, қәшқәр.
AFP

Вәзийәттин хәвәрдар бир кишиниң радийомизға инкас қилишичә вә мухбиримизниң телефон зиярәтлиридин ашкарилишичә, бу йил қурбан һейт мәзгилидә уйғур райониниң наһийә вә шәһәр мәркәзлиридики бир қисим мәсчитләр ечилған, көп сандики мәсчиләр тақақ һалитини давамлаштурған. Ечиветилгән мәсчитләргиму җамаәт еһтият билән киргән. Алақидар хадимлар ечиветилгән мәсчитләрни толдуруш үчүн аһалиләрни һейт намизиға беришқа бәзидә риғбәтләндүрүш, бәзидә зорлаш тәдбирини қолланған.

Ашкарилинишичә, өткән бәш йилда уйғурларниң таһарәт елиши, дуа қилиши вә диний ибариләр билән саламлишишиниму чәклигән хитай даирилири, бу йил қурбан һейт мәзгилидә тәшвиқат еһтияҗи билән бир қисим мәсчитләрни ибадәткә ачқан болсиму, әмма мәсчитни толдурушта қийналған. Уйғур райони вәзийитидин хәвәрдар кишиләрдин бириниң радийомизға инкас қилишичә, бу йил қурбан һейт һарписида пүтүн идарә-җәмийәтләрдә йиғин ечилип, қурбан һейтлиқ бихәтәрлик тәдбирлири үстидә орунлаштуруш елип берилған. Бу орунлаштурушта “чәт әлдин кәлгән телефонларни қобул қилмаслиқ, чәт әллик саяһәтчиләрниң соаллириға өз бешимчилиқ билән җавап бәрмәслик, йәни дөләт мәхпийәтликни чиң сақлаш” һәққидә җиддий агаһландурушлар берилгән.

Телефонимизни қобул қилған турпандики сақчи хадимлири, өзлириниң әнсиз кәйпияти билән юқириқи учурниң тоғрилиқини ишарәтлиди. Турпанниң чатқал йезисидики бир сақчи хадими бу йил қурбан һейтта һейт намизиниң оқулған яки оқулмиғанлииқи һәққидики аддий бир соалимизғиму җавап берәлмиди.

Муһаҗирәттики уйғур көзәткүчиләрниң иҗтимаий таратқуларда баян қилишичә, хитай даирилири лагерлар сәвәблик хәлқара җамаәтниң еғир тәнқидигә учриған, болупму 7 ғәрп дөлитиниң парламент вә һөкүмәт органлири уйғур вәзийитини “ирқий қирғинчилиқ” дәп бекиткән вә хитайни “инсанийәткә қарши җинайәт” өткүзш билән әйиблигәндин кейин, даириләр өзлирини ақлашқа вә диний чәклилимәрдә бир қәдәм арқиға даҗишқа мәҗбур болған. Әмма инкаста дейилишичә, аһалиләр йеқинқи бәш йиллиқ сиясий вәзийәттин чөчүп кәткәнлики үчүн мәсчиткә беришта даириләр күткән актиплиқни көрситәлмигән. Униң үстигә җәмийәттики диний зат вә тәқвадар кишиләрниң һәммиси дегүдәк түрмә яки лагерларда болғанлиқи үчүн даириләр бу қетим мәсчитләрни пенсийәгә чиққан ишчи-хизмәтчиләр билән толдуруш үчүн һәркәт қилған.

Хотән қарақаштики бир сақчи хадими бу һәқтики соалимизға өз алдиға җавап берәлмәйдиғанлиқини баян қилди.

Даириләр илгирики йилларда, болупму 2017-йилниң алдидики мәзгилдә партийә әзалириниң мәсчиткә киришини қаттиқ чәклигән иди. Инкаста дейилишичә, даириләр бултур вә бу йил һейт мәзгилидә мәсчитни толдуридиғанға адәм тапалмиғанлиқи үчүн партийә әзалирини мәсчиткә киришкә орунлаштурған вә бу һейт намизиға қатнишиш зөрүрийитини “дөләт мәнпәәти” нуқтисидин чүшәндүргән вә вәзипә дәп буйриған.

Телефоинимизни қобул қилған хотән лоптики йәнә бир сақчи хадими, партийә әзалириниң мәсчитләрни толдурушқа буйрулғанлиқини инкар қилди, әмма йәнә бир хадим өзиниң бир акисиниң бу йил һейт намизиға барғанлиқини баян қилиш вә бериш сәвәбини “чүнки у партийә әзаси иди” дәп изаһлаш арқилиқ инкастики учурниң тоғрилиқини вастилиқ һалда дәлиллиди.

Илгирики хәвәрлиримиздин аян болушичә, 2016-йили башланған мәсчит чеқиш долқунида уйғур районидики мутләқ көп сандики мәсчитләр чеқиветилгән, бир қисимниң мунарлири елип ташлинип дәрвазисиға қулуп селинған, интайин аз сандики бир қисим мәсчитләр пәқәтла чәт әлликләргә көргәзмилик үчүнла очуқ қоюлған иди. Вәзийәттин хәвәрдар кишиниң инкасида дейилишичә, даириләр бу йил һәрқайси наһийә-шәһәр мәркәзлиридики бир қисим тақиветилгән мәсчитләрни, болупму саяһәт мәркәзлиригә йеқин җайлардики мәсчитләрни җамаәткә ечивәткән.

Гума наһийә базарлиқ сақчи хадими, базар ичидә чеқилиштин аман қалған 20 мәсчит барлиқи, буларниң мутләқ көпинчисиниң һелиһәм тақақлиқ икәнликини ашкарилиди. У йәнә бу мәсчитләрдин пәқәт төтиниңла һейт мунасивити билән ечилғанлиқини тилға алди.

Даириләр ишчи-хизмәтчиләрдин мәсчитләрниң көргәзмилик үчүн ечилиши вә аһалиләрниң һәйдәкчилик билән һейт намизиға қатнаштурулушини “дөләт мәхпийәтлики” сүпитидә сир тутушни тәләп қилиш билән бирликтә йәнә, мәсчиткә намаз оқушқа апирилған яки мәсчит алдида топланған кишиләрдин йиллардикигә охшашла юқури кәйпиятта уссул ойнаш, җушқун нахша ейтиш вә хошал тәнтәнә қилишни тәләп қилған. Сақчи хадимлириға қарита елип барған телефон зиярәтлиримиз давамида, һейт мәзгилидә бу тәләп вә шәртләрниң қоюлғанлиқини һечқайси бир хадим инкар қилалмиди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.