“хитайда күчийиватқан кишилик һоқуқ тәһдити” дегән темида сөһбәт йиғини өткүзүлди

Мухбиримиз җәвлан
2020.08.24
mejburiy-emgek-maska-tikish-1.jpg Ишчилар үрүмчидики давалаш үскүнилири завутида маска тикиватқан көрүнүш. 2020-Йили 27-январ, үрүмчи.
REUTERS

Хитайда уйғур вә башқа етиқадчи хәлққә күндин күнгә еғирлишиватқан зулум вә зиянкәшлик хәлқарадики диний вә аммиви тәшкилатлар һәмдә диний даһийларни бу мәсилигә җиддий қарашқа мәҗбур қилмақта.

Бу йил 21-авғуст, америкадики христиан миллий вә диний әркинлик комитети (ERLC) “хитайда күчийиватқан кишилик һоқуқ тәһдити” дегән темида тор сөһбити өткүзди. Бу сөһбәткә америка ташқи ишлар министирлиқиниң хәлқара диний әркинлик әлчиси сәмиюл брвонбәк, америка хәлқара диний әркинлик комитетиниң комиссари нури түркәл, уйғур һәрикити тәшкилатиниң башлиқи рошән аббас, христиан миллий вә диний әркинлик комитетиниң рәиси доктор руссел мор, аммиви сиясәт вә омумий кеңәшниң муавин рәиси травис вусов қатарлиқлар қатнашти.

Йиғинниң чақириқнамисидә мундақ дейилгән: “бүгүн хитай компартийәси милйондин артуқ уйғур мусулманлирини лагерға солиди. У йәрдики қәбиһ қилмишлар шаһитлар вә видийо испатлири арқилиқ ашкарилиниватиду. Компартийә әмәлдарлири уйғурларға ши җинпиңниң сотсиялизм идийәсини мәҗбурий теңиватиду. Йеқинда тирамп һөкүмити юқири дәриҗилик хитай әмәлдарлириға җаза йүргүзүш арқилиқ хитайниң кишилик һоқуқ, җүмлидин диний әркинлик һоқуқини дәпсәндә қилиш җинайитигә қарши турушниң биринчи қәдимини басти. Христиан миллий вә диний әркинлик комитети америка һөкүмитиниң хитайниң аз санлиқ милләтләр вә етиқадчи хәлқни, җүмлидин христианларни бастурушиға давамлиқ қарши турушини қоллайду”.

Сөһбәттә америка ташқи ишлар министирлиқиниң хәлқара диний әркинлик әлчиси сәмиюл брвонбәк хитай компартийәсиниң һазир инсанийәткә қарши қәбиһ күч болуп қалғанлиқини тәкитләп, “милйонлиған инсанни лагерға қамиған, мустәбит түзүм арқилиқ дуняға хоҗайин болмақчи вә өзидәк мустәбит дөләтләргә үлгә болмақчи болған хитайға биз немә үчүн юқири техникилиқ мәһсулатларни сетип беримиз? бу уларниң өз пуқралирини бастурушиға ярдәм қилғанлиқ әмәсму?” деди, андин хитайға иқтисад вә техника җәһәттин ембарго йүргүзүш арқилиқ кишилик һоқуқ, җүмлидин диний әркинлик һоқуқини қоғдайдиғанлиқини билдүрди.

У йәнә әгәр хитай мушундақ кетивәрсә, уйғурлар бүгүн учраватқан паҗиәгә әтә дуняниң учрайдиғанлиқини, шуңа бу җинайәтни қәтий тохтишиш керәкликини оттуриға қойди. Хитайға бесим қилиш үчүн башқа дөләтләр, болупму явропа әллири билән һәмкарлишип, хитайниң хуавей қатарлиқ ширкәтлирини чәкләш вә хитай әмәлдарлирини иқтисад җәһәттин җазалаш керәкликини, буниң үчүн техиму көп иттипақдаш дөләтләргә моһтаҗ икәнликини билдүрди.

Христиан миллий вә диний әркинлик комитетиниң рәиси доктор руссел мор, хитайниң өз байлиқи вә күчигә тайинип дуняға тәһдит селиватқанлиқи вә дуняни җимиқтурушқа урунуватқанлиқини билдүргәндин кейин мундақ деди: “биз дуняда ундақ күч-қудрәт вә пулдинму улуғ нәрсиниң барлиқини билидиған болушимиз лазим. Бәзиләр хитайни һәммидин күчлүк дәп қарайду, әмма биз худани һәммидин күчлүк дәп қараймиз. Бәзиләр худани өзигә тәвә дәп ойлайду, әмма биз инсанлар худаға тәвә дәп ойлаймиз. Шуңа биз худа алдидики мәсулийитимизни ада қилип, һоқуқдар кишиләрни бу хил бастуруш вә зулумни тохтитишқа чақириқ қилимиз. Бәзиләр: мән һоқуқдар әмәс, улар үчүн немә иш қилип берәләймән? дәйду, уларға дәймәнки, әтрапиңлардики силәр көрәлмәйватқан, тәһдит вә зулумға учратқан кишиләрни издәп ярдәм қилиңлар”.

Америка хәлқара диний әркинлик комитетиниң комиссари нури түркәл уйғурлар учраватқан зулумниң әмәлийәттә ирқий қирғинчилиқ икәнлики вә буни дәрһал тохтитишниң виҗданий мәсулийәт икәнликини оттуриға қойди, андин хитай завутлирида “қул ишчи” болуп ишләватқан уйғурлар һәққидә тохталди. У сөзидә бу мәсилини һәл қилиш үчүн сиясийонларниң бу ишта өз мәйличә сиясәт ойнимай, һәқ тәрәптә туруп иш қилиши, дөләт мәҗлисидики вәкилләргә телефон қилип, “уйғур мәҗбурий әмгәкниң алдини елиш қанун лайиһиси” ни мақуллитишқа күч чиқириши керәкликини оттуриға қойди, андин хитай һәр хил нам билән атаватқан лагерниң зади қандақ җай икәнликини ениқ бекитиш керәкликини, у йәрдә уйғурларниң тамамән динсизлаштурулуватқанлиқини билдүрди.

Уйғур һәрикити тәшкилатиниң башлиқи рошән аббас ханим уйғурлар, болупму уйғур аяллири лагер ичи вә сиртида учраватқан зулум, хорлуқ вә паҗиәлирини аңлатти. У сөзидә лагердики һамилидар аялларниң балисиниң алдуруветилидиғанлиқи, һәр хил усуллар билән мәҗбурий һалда туғмас қиливетилидиғанлиқи, җисманий вә роһий җәһәттин чидиғусиз қийнашларға учрайдиғанлиқи, нурғун аялларниң әрлири лагерларға солинип кәткән болғачқа лагер сиртидики аялларниңму һәр вақит җинсий хорлуққа учрайдиғанлиқи, хитай әрлиригә тегишкә мәҗбурлинидиғанлиқи, балилириниң йетимханиларға солинип, өз аилиси, мәдәнийити вә динини өч көридиған нәсилләрдин қилип йетиштүрүлүватқанлиқи, хитай һөкүмитиниң бу җинайәтләрни зор күч қоллаватқанлиқини баян қилди. Рошән аббас ханим бу җинайәтләрниң тамамән ирқий қирғинчилиқ икәнликини тәкитләш билән биргә буниңға сүкүт қиливатқан дуняға, аяллар вә балилар һоқуқини қоғдайдиған тәшкилатларға, хитайға сетилған һолливод чолпанлириға хитаб қилди, андин дуня җамаәтчиликигә бүгүн қайта йүз бериватқан бу ирқий қирғинчилиққа учраватқан уйғурларни, болупму уйғур аяллирини қутулдурушқа чақириқ қилди.

Рошән аббас ханим бу қетимлиқ сөһбәтниң нөвәттә уйғурлар дуч кәлгән ирқий қирғинчилиқни дуняға тонутуш вә уйғур дәвасини йәнә бир қәдәм илгири сүрүштә муһим рол ойнайдиғанлиқини билдүрди. У йәнә уйғурлар мәсилисини дуня күнтәртипигә елип келиш үчүн бу мәсилини инсанлиқ мәсилиси, виҗдан мәсилиси оттуриға чиққан һәққанийәтчи дөләтләр, тәшкилатлар вә динлар билән һәмкарлишиш керәкликини, бу сөһбәтниң бу йолдики мувәппәқийәтлик башлиниш икәнликини ейтти.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.