Xasiyet abdulla: “Xitay qizim we newrilirimni tutqun qilish arqiliq a'ilimizni weyran qildi”

Ixtiyariy muxbirimiz azigh
2020.10.15
Xasiyet-xanim-newirliri.jpg Xasiyet xanimning newriliri, ibrahim abduréhim, medine abduréhim we merwe abduréhim. (Waqti we orni eniq emes)
RFA/Azigh

Xitay hökümitining xalighanche tutqun qilish herikiti we yighiwélish lagérliri siyasiti seweblik nurghun Uyghur a'ililiri parchilanmaqta.

Yillar boyi wetende qalghan a'ile ezaliridin xewer alalmaywatqan muhajirettiki Uyghurlar xitay hökümitining biwasite ziyankeshlikige uchrighan a'ile ezalirining qismitidin qattiq endishe qilmaqta. Töt balining anisi xasiyet abdulla xitay hökümitining ziyankeshliki tüpeyli yillap qizi we newriliridin xewer alalmaywatqan muhajirettiki anilarning biri.

Xasiyet abdulla xanim ürümchi milliy shipaxanisining ayallar bölümide xizmet qilghan bolup 2012-yili türkiyege kelgen. Xasiyet xanimning qizi sabahet esqer ürümchide bashlan'ghuch mektepni püttürgendin kiyin, kunmingdiki tungganlarning shigotu qizlar mektipide 4 yil diniy ma'arip terbiyesi alghan. Oqushni püttürüp bolghandin kiyin ürümchige qaytip, balilar yesliside xizmet qilghan. Kiyin ilahiyet kespide yuqiri örlep oqush üchün se'udi erebistan'gha barghan. Se'udi erebistanda turushluq abduréhim isimlik Uyghur yigit bilen toy qilip baliliq bolghan. 3 Yildin kiyin, yeni 2014-yili ikki balisi we yoldishi bilen birge ürümchige qaytip ketken. 2015-Yili yoldishi bilen birge apisini yoqlap kélish üchün türkiyege kelgen. Üch balining anisi sabahet esqer 2016-yili wetende qalghan balilirining yénigha qaytip ketken bolup, shu yili 11-ayda keng kölemlik tutqun qilish we yighiwélish lagérlirigha solash herikitide xitay hökümiti teripidin yighiwélish lagérlirigha solan'ghan.

Qizining 20 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi heqqide éniq bolmighan xewerlerni tapshurup alghan xasiyet xanim bu jeryan heqqide toxtilip mundaq dédi: “2015-Yili sabahet bizni körüsh üchün qizini ilip yoldishi bilen istanbulgha keldi. Ikki ay turghandin kiyin wetende qalghan balilirigha chidimay ürümchige qaytip ketti. 2016-Yili 11-ayda qizimni zalim xitay yighiwélish lagérlirigha ekirip ketken, hazirghiche xewer yoq, héchkim bilen alaqimizmu yoq. (20 Yilliq qamaq jazasigha höküm qilindi) dégendek uchurlarni tapshuruwalduq. Qaysi türmide? qeyerde? héchqandaq melumatimiz yoq. 3 Newrem heqqidimu hazirghiche xewer yoq. Wetendin héchkim bilen alaqimizmu qalmidi.”

Sabahet esqer we yoldishi se'udi erebistanning künséri qattiqliship ketken iqamet ishliri we qaytip kélish heqqide wetendiki uruq-tughqanliridin kéliwatqan bisim tüpeyli se'udi erebistandin qaytip ürümchige yerleshken. Qizi sabahet esqer we küy'oghli abduréhimning késilip ketkenliki heqqide uchur tapshuruwalghan xasiyet xanim newriliri ibrahim abduréhim, medine abduréhim we merwe abduréhimdin qattiq endishiliniwatqanliqini éytti.

Xitay hökümiti teripidin yighiwélish lagérigha solan'ghan, keynidin türmige tashlan'ghanliqi heqqide uchur kelgen sabahet esqerning türkiyediki inisi iskender qayghulirini biz bilen ortaqlashti.

Ziyaritimiz dawamida xasiyet xanim türkiye hökümitige we xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirigha xitab qilip mundaq dédi: “Din'gha ishinish we chet'elge chiqish jinayet emes. Xitay qizim we newrilirimni tutqun qilish arqiliq a'ilimizni weyran qildi. Biz dunyadin adalet telep qilimiz. Xitay hökümiti méni we manga oxshash tümenligen anilarni köz yéshigha boghuwatidu. Men türkiye hökümiti we kishilik hoquq teshkilatliridin qizim we newrilirimning iz-dérikini qilip bérishini ümid qilimen.”

Bu yil séntebirde xitay tashqi ishlar ministiri wang yi gérmaniyede échilghan axbarat élan qilish yighinida “Uyghurlardin ‛kespiy terbiyelesh merkizi‚ de oquwatqanlarning hemmisi esebiylik we térrorluq idiyelirining zeherlishidin xalas bolup, jem'iyet qoynigha qaytip keldi. Hazir u jaylarda héchkim qalmidi” dégenidi. Biraq yighiwélish lagérliri qurbanlirining a'ile tawabi'atliri hazirghiche yighiwélish lagérlirigha yaki qanunsiz halda türmilerge solan'ghan a'ile yéqinliri heqqide héchqandaq xewer alalmaywatqanliqini, memlikitidiki kishiler bilen bolghan alaqisining pütünley üzüwétilgenlikini éytmaqta.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.