“Xelq'ara weziyet we milliy küresh yolliri” témisida Uyghur yashlirini uzun muddetlik terbiyelesh kursi istanbulda bashlandi

Uyghur akadémiyesining uyushturushi bilen “Xelq'ara weziyet we milliy küresh yolliri” témisi boyiche Uyghur yashlirini terbiyelesh kursi 2024-yili 10-ayning 12-küni istanbulda resmiy bashlandi. Bu kursqa türkiyening her qaysi sheherliride aliy mektepte oquwatqan Uyghur yashliridin 20 neper yash qatnashti.

Biz bu kurs toghrisida téximu toluq melumatqa ige bolush üchün Uyghur akadémiyesi wexpisining re'isi abdulhemid qaraxan ependini ziyaret qilduq. Ziyaritimizni qobul qilghan abdulhemid qaraxan ependi bu kurs we kursning meqsiti toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Biz Uyghur akadémiyesi Uyghur yashliridin tayanch küchlerni yétishtürüsh meqsitide 2019-yilidin hazirghiche 11 qétim oxshimighan témilarda Uyghur yashlirigha qarita terbiyelesh kurslirini orunlashturghan iduq. Bu kurslargha qatnashqan Uyghur yashliri sherqiy türkistan milliy kürishige munasiwetlik milliy mepkure, teshkilatchiliq, taratqu, teshwiqat, xelq'ara weziyet, milliy küresh yolliri, sherqiy türkistan musteqilliqigha munasiwetlik muhim témilarda ders aldi. Biz aldinqi qétimliq tejribe-sawaqlarni yekünlep, bu yashlarni uzun muddetlik terbiyelesh hemde milliy sépimizge qoshushning muhimliqini hés qilduq. Shunga Uyghur tarixi, xelq'ara munasiwet we gherbning démokratiye pirinsipliri, resmiy sorunlardiki qa'idiler, teshkilatchiliq, lobichiliq (dewetchilik), döletlerning idé'ologiyesi, sherqiy türkistan milliy idé'ologiyesi, xitay istixbarati, gherb istixbarati, döletler ara alaqe-munasiwetler dégenlerdin sawatlar tonushturuldi. Yene bir yaqtin xelq'ara jem'iyetke sherqiy türkistan irqiy qirghinchiliqini tonutush, wetinimiz sherqiy türkistanning xitaylar teripidin mustemlike qilin'ghan dölet ikenlikini qobul qildurush, sherqiy türkistan milliy musteqilliq kürishide xitaygha qarshi küreshning oxshimighan yolliri heqqide mulahize élip bérish qatarliq témilarni chöridigen asasta yette ayliq muddet boyiche Uyghur yashlirini terbiyelesh arqiliq yéqin kelgüside milliy septe kem boluwatqan iqtidarliq yashlarning ornini toldurushni meqset qiliwatimiz”.

Abdulhemid qaraxanning bildürüshiche, Uyghur yashlirini “Xelq'ara weziyet we milliy küresh yolliri” dégen téma boyiche uzun muddetlik (yette ay) terbiyelesh kursida léksiye bérishke bir qisim Uyghur we türk tetqiqatchilar teklip qilin'ghan. Kursning tunji léksiyesini istanbul uniwérsitéti tarix penliri piroféssori, doktor ömer qul ependi “20-Esir sherqiy türkistan musteqilliq kürishi we üch ependi” dégen témida sözligen. 2-Léksiyeside Uyghur akadémiyesi wexpining bash katipi, doxtur perhat qeshqeriy ependi “Sherqiy türkistan milliy kürishide teshkilatchiliq” dégen témida, kursining 3-léksiyeside istanbuldiki mimar sinan güzel sen'etler uniwérsitéti muzika oqutquchisi, Uyghur akadémiyesi bash teptishi doktor gülzade tengritaghli xanim “Uyghur milliy örp-adetliri heqqide sawat” dégen témida nutuq sözlidi. Kursning 4-léksiyesi yekshenbe küni etigen'ge orunlashturulghan bolup, Uyghur akadémiyesi wexpi teshwiqat bölümi mudiri doktor turdi mettursun qara ependi “Türkiyede Uyghur axbaratchiliqi” dégen témida, kursining 5-léksiyeside, istanbul tijaret uniwérsitéti axbarat we alaqe bölümi oqutquchisi piroféssor doktor abdulhemid awshar ependi “Taratqu we sherqiy türkistan kürishi” dégen témida léksiye sözligen.

Kursqa qatnashqan yashlar bu léksiyelerdin oxshimighan derijide menpe'et alghan bolup, ularning ilgiriki waqitlarda ögen'gen hemde özleshtürgen bilimlirini téximu béyitishta muhim rol oynighanliqi melum. Biz bu kursqa qatnashqan Uyghur yashliridin istanbul uniwérsitétining oqughuchisi islam bilen söhbetleshtuq. Islam bu kursqa qatnishish arqiliq bilim da'irisining kéngeygenlikini, bolupmu Uyghurlarning yéqinqi zaman tarixi, Uyghur örp-adetliri, teshkilatchiliqta diqqet qilishqa tégishlik ishlar, xelq'ara weziyet qatarliq köpligen témilarda léksiye anglighanliqini bildürdi. U özige oxshash Uyghur yashlirini pursettin paydilinip mushu xildiki kurslargha qatnishishqa tewsiye qilidighanliqini tekitlep mundaq dédi: “Uyghur musteqilliq kürishide yashlarning roli nahayiti muhim. Biz wetenni musteqil qilimiz we xitay réjimidin qutulimiz deydikenmiz elwette bu yashlarsiz royapqa chiqmaydu. Yashlar wetenni azad qilishning muhim amillirining birsi, chünki yashlar perqliq tepekkur qilalaydu we her qandaq mesililerde aktip bolalaydu, shu sewebtin dostlirimni we yashlarni bu kursqa qatniship léksiyelerdin paydilinishini chin dilimdin tewsiye qilimen”.

Igilinishiche, Uyghur yashlirini “Xelq'ara weziyet we milliy küresh yolliri” boyiche uzun muddetlik terbiyelesh kursining bu aydiki ikki künlük terbiyelesh pirogrammisi yashlarning oxshimighan léksiyelirige qizghin ishtirak qilishi, léksiyelerdin kéyinki so'al-jawab hem munaziriler bilen qizghin keypiyatlar ichide dawam qilghan. Bu kurs uzun muddet dawamlishidighan bolup her ayda ikki kün heptining axirqi künliri ders ötilidiken. Bu kursning kéyinki qismi 11-ayning 16- we 17-künliri istanbulda dawam qilidiken.