Ezerbeyjan bilen iranda xitaygha qarshi naraziliq pa'aliyetliri ötküzüldi

Muxbirimiz erkin tarim
2015.07.22
ezerbeyjan-baku-xitay-elchixana-namayish-2015.jpg Ezerbayjanning baku shehridiki xitay elchixanisi aldida ötküzülgen namayish
RFA/Erkin


Ramizan éyi jeryanida xitayning musulman Uyghurlarning roza tutushini chekligenliki toghrisidiki xewerler tarqalghandin kéyin, türkiyede Uyghurlarni qollap nurghun naraziliq pa'aliyetliri ötküzüldi. Uyghurlarning qérindashliridin biri bolghan türkiyedin bashqa ezerbeyjandimu xitaygha qarshi naraziliq pa'aliyetliri ötküzüldi. Bulardin bashqa irandiki ezerbeyjanliqlarmu qolida kök bayraqni kötürgen halda naraziliq namayishi ötküzdi. Ezerbeyjan parlamént ezaliri xitayni eyiblep bayanatlar berdi we ezerbeyjan axbarat wasitiliride Uyghur mesilisige keng - kölemde yer bérildi. Biz bu heqte tepsili melumat igilesh üchün ezerbeyjanning paytexti bakuda chiqiwatqan “Türkistan géziti”ning bash tehriri aqil jemal ependi bilen söhbet élip barduq. U mundaq dédi:

- Sizgimu melum bolghinidek, kéyinki chaghlarda xitayda Uyghur qérindashlirimizgha élip bériliwatqan bésim bir qeder kücheydi. Bolupmu ramizan éyida bésim bekla köpeydi. Bu weziyet bashqa jaylardikidekla ezerbeyjandimu kishilerning könglini yérim qildi. Kishilerni ghemge saldi. Ezerbeyjanliqlar xitaygha bolghan naraziliqini bildürdi. Ezerbeyjan axbaratida xitaygha qarshi élan qilin'ghan bayanatlargha orun bérildi. Parlamént ezasi adil eliyif, ghaniye pashayéwa qatarliq kishilerning xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésimini qattiq eyibleydighan bayanatliri metbu'atlarda orun aldi. Bulardin bashqa ezerbeyjandiki köp sandiki ammiwiy teshkilatlar, bolupmu milletchi yashlar teshkilati xitayning bakudiki elchixanisi aldida namayish ötküzdi. Namayishta xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim we qirghinchiliq siyasiti qattiq eyiblendi.

Hörmetlik aqil jemal ependi sizning “Türkistan géziti” burundin tartip Uyghurlar toghrisida xewer élan qilip kéliwatidu, bu qétim siler némelerni qildinglar? dégen so'alimizgha aqil jemal ependi mundaq jawab berdi:

- Biz bir qanche yil burun, xitay ishlepchiqarghan mallarni sétip almasliq toghrisida dolqun qozghatqan iduq. Bu qétim bu mesilini yéngidin kün tertipke élip kelduq. Gézitimizning birinchi bétide maqale élan qilip, “Qérindashlirimizgha bésim qiliwatqan xitay dölitini bay qilmayli, xitayda ishlepchiqirilghan boyumlarni istimal qilmayli” dégen témilarda maqale élan qilduq. Biz türkiyediki ijtima'iy taratqularda élan qilin'ghan xitayda musulmanlargha bésim yoq dégen resimlerge qarita reddiye berduq. Xitayning Uyghurlargha qiliwatqan zulmi eks ettürülgen resimlerni gézitimizde élan qilish arqiliq xitay zulmini ezerbeyjan xelqighe anglitishqa tirishtuq. Xitaydiki bashqa musulman milletning ibadet qiliwatqan resimlirini élan qilip turup, xitayda musulmanlargha zulum yoq dégen kishilerge reddiye bérishke tirishtuq. Gézitimizda her küni dégüdek Uyghurlar toghrisida xewer élan qilduq.

Hörmetlik aqil jemal ependi, türk xelqide Uyghurlar qérindishimiz ulargha qilin'ghan zulum bizge qilin'ghan zulum hésablinidu, deydighan bir chüshenche bar. Bu chüshenche ezerbeyjan xelqide barmu dégen so'alimizgha u, mundaq jawab berdi:

- Men bir zhurnalist bolush süpitim bilen buni dawamliq közitiwatimen. Bu chüshenche yildin - yilgha küchiyiwatidu. Bolupmu ijtima'iy taratqularning umumlishishi bilen xelqtiki bu angmu ösiwatidu. Ramizan éyida xelqning xitaygha qarshi élip barghan pa'aliyetliridin shuni kördümki, ezerbeyjanda Uyghurlarni öz qérindishimiz dep körüwatqan yashlarning sani künsayin köpeymekte. Nurghunlighan ezerbeyjanliq yashlar ijtima'iy taratqulardiki ismining astigha sherqiy türkistanning ay yultuzluq kök bayriqini qoyuwaptu. Démek ezerbeyjanda Uyghurlargha bolghan hésdashliq barghanséri kücheymekte.

Aqil jemal ependi, ijtima'iy taratqularda irandiki jenubiy ezerbeyjanliqlarmu xitaygha naraziliq namayishi ötküzgenliki toghrisidiki xewerler tarqaldi. Bu heqte melumat bersingiz, dégen so'alimizgha u, mundaq jawab berdi:

- Sizgimu melum bolghinidek, jenubiy ezerbeyjandiki yeni irandiki ezerbeyjanliqlarmu bu mesilige qarita qarap turmidi. Dunya qudus künide iranda pa'aliyetler ötküzilidu. Bu pa'aliyetke qatnashqanlar sherqiy türkistan bayraqliri bilen chiqip, xitayning sherqiy türkistanliqlargha élip bériwatqan zulmigha naraziliq bildürdi. Bu 50 milyon nopusqa ige ezeri türklirining sherqiy türkistanliq qérindashlirimizni qollaydighanliqining ipadisidur.

Aqil jemal ependi, siz türkistan gézitining bash tehriri bolush süpitingiz bilen türk dunyasini yéqindin teqip qiliwatisiz. Türkiye bilen ezerbeyjan xelqi Uyghur qérindashlirini qollawatidu, qazaqistan, özbekistan, qirghizistan we türkmenistan xelqiningmu Uyghurlarni qollishini qozghash üchün némilerni qilish kérek dégen so'alimizgha u mundaq jawab berdi:

- Men bu heqte shuni déyeleymenki, dunyaning herqaysi döletliride yashawatqan türkler bu qétim Uyghur mesilisige rastinla bek köngül böldi. Emma buni bashqa türkiy jumhuriyetlergimu yéyish üchün metbu'at intayin muhim. Türkiy jumhuriyetlerning hökümetliri bu mesilige bek qorqaq mu'amile qilidu. Shunga erkin axbarat wasitiliri bu mesilige ehmiyet berse tesiri téximu yaxshi bolidu. Kéyinki yillarda türk dunyasidiki zhurnalistlar dawamliq bir yerge jem bolup yighinlar échiwatidu. Bu xil yighinlarda sherqiy türkistan mesilisi toghrisida muzakire élip bérip, qarar maqullishimiz kérek. Bashqa türkiy jumhuriyetlirigimu bu mesilini anglitishimiz kérek. Eng axirida Uyghur qérindashlirimgha salam yollaymen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.