Türkiye parlamént ezasi oljay kilawuz: “Xitay türkiy xelqlerge élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqni toxtitishi kérek”

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2018.11.16
Olcay-Kilawuz.jpg Türkiye parlamént ezasi oljay kilawuz.
RFA/Erkin Tarim

15-Noyabir küni türkiye parlaméntidiki üchinchi chong partiye bolghan milletchi heriket partiyesining parlamént ezasi oljay kilawuz ependi 650 neper parlamént ezasi qatnashqan omumiy yighinda söz qilip, türkiye tashqi ishlar ministirliqini Uyghurlargha köngül bölüshke chaqirish bilen birlikte xitayni türkiy xelqlerge élip bériwatqan “Irqiy qirghinchiliq” ni derhal toxtitishqa chaqirdi.

Türkiye parlaméntidiki 650 parlamént ezasi ishtirak qilghan omumiy yighinda küntertipning sirtida sözlesh heqqi telep qilghan oljay kilawuz ependi söz qildi. Uning sözi türkiye dölet téléwiziyisi teripidin neq meydandin tarqitildi. 

Oljay kilawuz ependi mundaq dédi: “Bügün dunyada insan heq-hoquqliri aldinqi qatargha chiqqan bolsimu emeliyette ehwal undaq emes. Hazir dunyaning nurghun jaylirida irqiy qirghinchiliq élip bériliwatqanliqini körüp turuptimiz. Bügünki künde xitay sherqiy türkistanni dunyaning eng chong üsti ochuq türmisige aylandurdi. Sherqiy türkistan polat ishikler bilen étiwétilgen bolup, ten jazasi, qirghinchiliq we bir milletni pütünley yoq qilishqa uruniliwatqan bir jaygha aylandi”. 

Parlamént ezasi oljay kilawuz ependi türkiye parlaméntida qilghan sözide, “Jaza lagérliri” heqqide toxtilip mundaq dédi: “2017-Yilidin tartip, sherqiy türkistanning herqaysi jayliridiki yüzligen lagérgha eng az dégende bir milyon etrapida Uyghur, qazaq we qirghiz qérindashlirimiz solan'ghan bolup, qanun'gha xilap halda ulargha bésim we ten jazasi élip bérilmaqta. Ular kichik balilarni ata-aniliridin ayrip lagérlargha solap qoymaqta. Xitay hökümiti ‛qérindash a'ile‚ nami astida musulman Uyghur türklirining ippitige nomussizlarche chéqilmaqta. Xitay kadirlarni Uyghurlarning öyide yétishqa mejburlimaqta. Ippetlik Uyghur qizlirini xitay erliri bilen toy qilishqa mejburlimaqta”. 

U, xitayning türkiye puqralirinimu xalighanche solap qiynawatqanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Türkiyege ékskursiyige kélip ketken Uyghurlar, ümre we hejige bérish üchün muqeddes tupraqlargha barghan qérindashlirimizmu tutqun qilinmaqta. Eger a'ilisidin bir kishi chet'elge chiqip ketken bolsa, uning tutulushi üchün kupaye bolmaqta. Xitay türkiyelikler bilen toy qilghan türk wetendishi Uyghurlarning türkiyege qaytip kélishige ruxset qilmaywatidu. Musulman Uyghurlarni dinini inkar qilishqa mejburlimaqta. Xitay hökümiti xitayche bilmeydighan Uyghurlarni jazalimaqta, balilarning ata-aniliri bilen körüshüshige ruxset qilmaywatidu. Uyghurlarning d n a ewrishkiliri dölet teripidin élinmaqta”. 

Parlamént ezasi oljay kilawuz ependi xitay hökümitini Uyghurlargha élip bériwatqan “Irqiy qirghinchiliq” siyasitini derhal toxtitishqa chaqirip mundaq dédi: “Xitay xelq jumhuriyitige shuni démekchimizki, sherqiy türkistandiki türkiy xelqlerge élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqni toxtatsun. Xitay döliti, asasiy qanuni bilen atalmish aptonomiye qanunida Uyghurlargha bérilgen heq we hoquqlargha ri'aye qilishi kérek. Terbiyilesh merkizi namidiki jaza lagérlirini taqiwétishi kérek. Tutqun qilin'ghan Uyghur qérindashlirimiz qoyup bérilishi kérek. Sherqiy türkistan xelqige qoyulghan sayahet we alaqe cheklimiliri derhal bikar qilinishi kérek. 2014-Yilidin bashlap xitay zindanlirida tutup turuluwatqan Uyghur türklirining wijdani bolghan ilham toxti derhal qoyup bérilsun. Türkiye tashqi ishlar ministirliqining sherqiy türkistan mesilisige köngül bölüshini, bu mesililerni közitishini ümid qilimen”. 

U sözining axirida özlirining qeyerde bir türkiy millet bolsa, ulargha köngül bölidighanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Bizning lidérimiz rehmetlik alparslan türkesh dégendek qeyerde türkiy xelq bolsa ulargha köngül bölümiz. Sherqiy türkistanliq qérindashlirimiz hergiz yalghuz emes. Yashisun heqqaniy sherqiy türkistan dawayimiz”.

Milletchi heriket partiyesi burundin tartip Uyghur mesilisige köngül bölüp kéliwatqan partiye idi. U, bu yilqi dölet re'islik saylimida hakimiyet béshidiki aq partiye bilen ittipaqdashliq ornatqachqa hökümetning xitay bilen bolghan munasiwetni kücheytish siyasiti tüpeylidin “Jaza lagérliri” toghrisida hazirghiche inkas qayturmighan idi. Bu partiyining 15-noyabir küni tunji qétim bu mesilini parlaméntta otturigha qoyushi némining béshariti? enqerediki istratégiyilik chüshenchiler instituti mutexessisi doktor erkin ekrem ependi ziyaritimizni qobul qilip, türkiye parlaméntining omumiy yighinida milletchi heriket partiyesining Uyghur mesilisini, bolupmu jaza lagérliri mesilisini tilgha élishi “Hökümetning yéqinda bu heqte inkas qayturidighanliqining bir béshariti”, dédi. 

Yéqindin béri türkiye parlaméntidiki “Iyi” partiyesining re'isi meral aqshener xanim, mezkur partiyining parlaménttiki wekili yawuz aghir'ali oghlu, jumhuriyet xelq partiyesidin bolghan parlamént ezasi gürsel tékin we xelq démokratiyesi partiyesidin bolghan bir neper parlamént ezasi türkiye parlaméntida “Lagérlar” mesilisini otturigha qoydi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.