Түрк парламент әзаси: лагерлар һәққидики соалимдин хитай әлчисиниң чирайи өзгирип кәтти

Түркийә-хитай парламентлар достлуқ гурупписи рәиси сабиқ санаәт министири ахмәт арслан қатарлиқлар хитайниң түркийәдики баш әлчиси йү хоңяң билән биргә. 2018-Йили 23-ноябир. Әнқәрә, түркийә.

Хитайниң түркийәдики баш әлчиси йү хоңяң 23-ноябир күни түркийә парламентидики түркийә-хитай парламент әзалири достлуқ гурупписи әзалириға хитай әлчиханисида зияпәт бәргән. Зияпәткә түркийә парламентидики мәзкур гуруппиниң рәиси, сабиқ қатнаш министири ахмәт арслан башчилиқида 3 партийидин 7 парламент әзаси иштирак қилған. Зияпәткә “ийи” партийәси парламент әзаси фахрәттин йоқуш әпәндиму қатнашқан болуп, парламент әзаси фахрәттин йоқуш әпәнди зияпәттә аталмиш қайта тәрбийиләш мәркизи тоғрисида соал сориғинида хитай әлчиси чирайини түрүп, аччиқланған позитсийәдә уларға чүшәндүрүшкә тиришқан.

Парламент әзаси фахрәттин йоқуш әпәнди бу һәқтики зияритимизни қобул қилип мундақ деди: “хитай әлчисиниң тәклипигә бинаән 7 парламент әзаси хитай әлчиханисиға бардуқ. Зияпәт җәрянида тиҗарий мунасивәтләр тоғрисида музакирә елип бардуқ. Сабиқ қатнаш министириму бар иди. Улар бурун төмүр йоли селиш тоғрисида көрүшкән болғачқа тонушидикән. Шуңа улар икки дөләт оттурисидики тиҗарий мунасивәтләр тоғрисида сөзләшти.”

Фахрәттин йоқуш әпәнди бурун түркийә парламентида инсан һәқлири комитети әзаси иди. У, һазир түркийә-хитай парламент әзалири достлуқ гурупписиниң әзаси болуп, у бу қетимқи зияпәттә хитай әлчисидин җаза лагерлири мәсилиси тоғрисида соал сориған. У, бу һәқтә бизгә мәлумат берип мундақ деди: “мән хитай әлчисидин йеқиндин бери һәм хәлқарада, һәм түркийәдики гезит вә телевизийәләрдә силәр аптоном район дәп атаватқан шинҗаң дегән йәрдә тәрбийиләш лагерлири қурғанлиқиңлар вә бу лагерларда адәм қелипидин чиққан ишларни қиливатқанлиқиңлар тоғрисида хәвәрләр бар. Бу һәқтә немә дәйсиз? дәп соридим. Мән әслидә түркийә парламенти инсан һәқлири комитети әзаси идим, буларни билиш үчүн түркийә-хитай достлуқ гурупписи әзалиқини таллидим дедим.”

У, хитай әлчиси йү хоңяңниң бу соални аңлапла чирайиниң дәрһал өзгирип кәткәнликини, униң худди җинайәт садир қилған адәмниң роһи-кәйпиятида җаза лагерлирини чүшәндүрүшкә тиришқанлиқини баян қилип мундақ деди: “җаза лагерлири мәсилиси тоғрисида мәлумат бәрсиңиз қандақ дегинимдә әлчиниң чирайи өзгирип кәтти. Биз әлчиханиға барғандин тартип күлүпла турған адәм мениң уйғурлар тоғрисидики соалимни аңлапла гәп сөзлири, қарашлири пүтүнләй өзгирипла кәтти. Буниңдин соалимдин бәк биарам болғанлиқини чүшәндим. Бизгә чүшәндүримән дәп көп сөзлиди, бизниң һәйәтниңму ичи пушуп кәтти. Хәлқара ахбарат органлириниң, бәзи дөләтләрниң лагер мәсилисидә ялған сөзләватқанлиқини деди.”

Фахрәттин йоқуш әпәнди хитай әлчисиниң хитайда лагер қурғанлиқини қобул қилғанлиқини баян қилип мундақ деди: “у: биз уйғурларға бесим ишлитиш яки ирқий кәмситиш мәқсити билән буларни қилмидуқ, уларни тәрбийиләш, кәсип өгитиш үчүн қурдуқ. Булардин сирт уйғурларни әсәбий исламчи гуруппиларға кетип қалмисун дәп тәрбийиләватимиз дейиши билән ‛җаза лагерлири‚ барлиқини қобул қилған болди. Хитайниң уйғурларға яхши сиясәт елип бериватқанлиқини йерим саәттәк аңлатти. Вақтимиз тошуп кәтти, парламентқа қайтмисақ болмайду десәк унимай узун-узун бизгә чүшәндүрди. Хитай әлчисиниң бизни чақиришидики мәқсәтму әслидә хитайниң сиясәтлириниң әвзәлликини бизгә аңлитиш икәндәк қилиду.”

Фахрәттин йоқуш әпәнди парламент әзаси болуп сайлиништин бурун түркийәниң әң чоң аммиви тәшкилатлиридин бири болған кадирлар уюшмисиниң муавин рәиси иди. У, 20 йилдин бери түркийәдики шәрқий түркистан аммиви тәшкилатлири билән бирликтә хитай әлчиханиси алдида намайиш қилип, қара гүлчәмбирәк қоюп, хитай әлчиханисиға сесиқ тухум атқан кишиләрдин бири иди. 

Фахрәттин йоқуш әпәнди өзиниң уйғурларни яқилап узун йил алдида намайиш қилған әлчиханиниң ичигә кирип соал сораш пурситигә игә болғанлиқини баян қилип мундақ деди: “саңиму мәлум болғинидәк мән аммиви тәшкилат рәиси болуш сүпитим биләнму көп қетим хитай әлчиханиси алдиға берип ишикигә қара гүлчәмбирәк қойдум. Демәк инсан һаятида буларму болидикән, наразилиқ намайиши үчүн барған, темиға сесиқ тухум атқан, шәрқий түркистан үчүн ишикиниң алдида шоар товлиған әлчиханиниң ичигә кирип, йемәк йәп, уйғурлар дучар болуватқан һәқсизлиқлар тоғрисида соал сораш пурситигә игә болғанлиқим үчүн өзүмни бәхтлик һес қилимән, өз вәзипәмни ада қилдим.” 

Фахрәттин йоқуш әпәнди бурун 450 миң әзаси бар кадирлар уюшмисиниң муавин рәислик вәзиписи өтигән иди. У, бу йил 7-айдики сайламда “яхши” партийидин парламент әзаси болуп сайланған иди. Узун йил шәрқий түркистан мәдәнийәт вә һәмкарлиқ тәшкилати әнқәрә шөбисиниң мәсули болуп вәзипә өтүгән хәйрулла әфәндигүл әпәнди, фахрәттин йоқуш әпәндиниң 2000-йилидин тартип актип һалда шәрқий түркистан дәвасини қоллап келиватқан киши икәнликини, парламент әзаси болғандин кейинму қоллаватқанлиқини баян қилди.