Русийә, һиндистан вә моңғулийә дөләт баш министирлириниң хитайни тәңла зиярәт қилишиға немә түрткә болди?

Мухбиримиз гүлчеһрә
2013.10.22
shi-jinping-li-kechyang.jpg Хитай компартийиси мәркизи комитет сиясий бюросиниң ши җинпиң башчилиқидики 7 кишилик даимий әзалири бекитилгәндин кейин, ши җинпиң вә ли кәчяңлар йиғин қатнашқучилири билән көрүшти. 2012-Йили 15-ноябир, бейҗиң.
AFP

Русийә федератсийәси һөкүмитиниң баш министири медведев, һиндистан баш министири манмохан синг вә ташқи моңғулийә баш министири норов алтанхуяг айрим-айрим 22-өктәбир бейҗиңға келип, хитайдики рәсмий зиярәтлирини башлиди.

Әтрапидики уч қошна дөләтләрниң бирла вақитта тәң хитайға дипломатийә зиярити орунлаштуруши, хитайниң дипломатийә тарихида аз учрайдиған әһвал, ундақта бу дөләтләрниң баш министирлириниң бирла вақитта хитайни зиярәт қилишиға немә түрткә болди? бу дөләтләр билән хитай оттурисида қандақ ортақлиқ вә зиддийәтләр мәвҗут ? хитайниң русийә, моңғулийә вә һиндистан билән болған мунасивәтлири дуняниң сиясий иқтисадий вәзийитигә қандақ тәсир көрситиду, уйғур мәсилисичу? дегән мәсилиләр үстидә нөвәттә сиясий истратегийә мутәхәссиси, түркийә һаҗитепә университети дотсенти доктор әркин әкрәм әпәндиниң йүргүзгән анализлирини мухбиримиз тәйярлиған программидин аңлаң.

Русийә федератсийәси һөкүмитиниң баш министири медведев хитайдики үч күнлүк зиярити мәзгилидә, хитай дөләт рәиси ши җинпиң билән көрүшиду, ли кечяң билән “җуңго-русийә дөләт баш министирлириниң 18-қетимлиқ қәрәллик сөһбити”ни елип бариду, хитай хәлқ қурултийи даимий комитетиниң башлиқи җаң деҗяң униң билән сөһбәт елип бариду.

Улар хитай билән русийәниң омумйүзлүк истратегийилик шериклик мунасивити вә ортақ көңүл бөлидиған мәсилиләр тоғрисида пикир алмаштуриду.

Хитай билән русийә асия тинч окян районида кәң ортақ мәнпәәткә игә. Икки дөләт һәр қайси саһәдики әмәлий һәмкарлиқини йәниму илгири сүрүп, хәлқара ишлардики алақә вә алмаштурушни күчәйтип кәлмәктә.

Һиндистан баш министири манмохан синг хитайда зиярәттә болған мәзгилдә, җуңго билән һиндистан хитай пуқралириниң һиндистанға беришиға виза тәстиқлитиш чәклимисини әркин қоюветиш тоғрисида чүшиниш әсләтмиси һәм чегра мудапиә һәмкарлиқи қатарлиқ көплигән саһәдики бир қатар икки тәрәплимә келишимләрни имзалайдикән. Шәрқий асия билән җәнубий асияни туташтуридиған баңладиш, хитай, һиндистан, бирма иқтисади каридори қуруш тәсәввурини илгири сүрүштинму үмид бар икән.

Хитай дөләт баш министири ли кечяң бу йил 5-айда һиндистанни рәсмий зиярәттә болидиған тунҗи бекәт қилип таллиған иди. Бу һиндистанниң хитайниң дипломатийә сияситидики муһим орнини көрситип бериду.

Моңғулийә баш министириниң бу қетим хитайға қаратқан зиярити, моңғулийә һөкмәт алмишишидин кейинки хитайға тунҗи зиярити һесаблиниду. Гәрчә хитай билән моңғулийәниң дипломатийә мунасивитини яхши дәп кәткили болмисиму, хитайниң русийә билән болған мунасивәтлиридә моңғулийә болса интайин муһим җуғрапийилик вә сиясий истратегийилик орунға игә бир дөләт. Хитай деңиз арқилиқ чегрилинидиған филиппин, японийә қатарлиқ дөләтләр билән мунасивити йирикләшкәнсери қуруқлуқ арқилиқ чегрилинидиған дөләтләр билән мунасивитини күчәйтишкә тиришмақта.

Сиясий истратегийә мутәхәссиси доктор әркин әкрәмниң хуласилишичә:
Тарихтин буян, хитайниң русийә, моңғулийә вә һиндистан билән болған мунасивити нурғун оңушсизлиқларни баштин кәчүргән, бүгүн бу қошна дөләтләрниң иқтисад-сода җәһәттә өзара толуқлашни, һәрбий җәһәттә өзара ишинишни, хәлқара ишларда өзара ярдәм беришни күчәйтишидәк вәзийәтни шәкилләндүрүши бу асия һәтта дуняниң тинчлиқи вә гүллинишигә тәсир көрситиду, бу дөләтләрниң хитай билән йеқинлишиши әксичә уйғурлар мәсилиси үчүн елип ейтқанда пайдисиз вәзийәт яритиду, кәлгүсигә нәзәр салғанда, йәнә бир тәрәптин хәлқара вәзийәтму бу дөләтләрниң истратегийилик һәмкарлиқ-һәмраһлиқ мунасивитигә өзгириш ясиялайду.

Бу һәқтә,  сиясий истратегийә мутәхәссиси, түркийә һаҗитепә университети дотсенти доктор әркин әкрәм әпәндиниң йүргүзгән анализлирини юқиридики аваз улинишидин аңлиғайсиз.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.