“Xitay - isra'iliye munasiwetliri” namliq kitab türkiyede neshrdin chiqti

Kéyinki yillarda her kesipte türkiyede toluq kurs, magistirliq we doktorluq oquwatqan Uyghur oqughuchilarning sanining köpiyishige egiship, her sahede oqush püttürüsh ilmiy maqalisi yéziwatqan Uyghur oqughuchilarmu köpeymekte. Bulardin biri enqere üniwérsitéti siyaset fakultéti xelq'ara munasiwetler kespide oqush püttürgen alimjan ablet ependi. Uning oqush püttürüsh ilmiy maqalisi “Xitay - isra'iliye munasiwetliri” 4 - ayning béshida istanbuldiki iyidüshün neshriyati teripidin kitab qilip neshr qilindi.

Enqere üniwérsitéti siyaset fakültéti magistir oqughuchisi alimjan ablet yazghan mezkur kitab, 208 bet, 5 qisimdin terkip tapqan bolup, kitabning kirish söz qismida xitay bilen isra'iliye otturisidiki munasiwetning ehmiyiti we sewebliri otturigha qoyulghan. Kitabning birinchi qismida xitay bilen isra'iliye otturisidiki munasiwetning 1992 - yilidin burunqi tarixi arqa körünüshi we kéchikip kétishning sewebliri otturigha qoyulghan. Kitabning ikkinchi qismida bolsa xitay bilen isra'iliye otturisidiki munasiwette ikki döletning rayon xaraktérlik munasiwiti ereb - isra'iliye toqunushi we tinchliq siyasiti, énérgiye siyasiti we térrorgha qarshi kürishi bayan qilin'ghan. Üchinchi qisimda xitay bilen isra'iliyening iqtisadiy munasiwiti we ikki dölet otturisidiki riqabet anglitilghan.

Alimjan ablet yazghan “Xitay - isra'iliye munasiwetliri” namliq kitabning tötinchi qismida ikki dölet otturisidiki medeniyet we ma'arip jehettiki hemkarliq, beshinchi qisimda bolsa xitay bilen isra'iliye dölitining herbiy küchi sélishturulghandin sirt, ikki döletning qoral ishlepchiqirishtiki hemkarliqi we riqabiti bayan qilin'ghan.

Xulase qilip éytqanda, kitabda ikki döletning herbiy jehettiki hemkarliqliridin sirt, bashqa sahelerdimu hemkarlishish siyasitining tereqqiy qiliwatqanliqi, ikki döletning menpet munasiwitide ichki amillardin köprek, tashqi amillarning achquchluq rol oynawatqanliqi otturigha qoyulghan.

Türkiyede xitay - isra'iliye munasiwiti heqqide yézilghan maqale we kitablar mewjut bolsimu, ularning köpi en'gilizche menbelerdin paydilinip yézilghan iken. Uyghur oqughuchi alimjan ablet yazghan ilmiy maqale xitayche menbelerdinmu paydilinip yézilghan tunji eser hésablinidiken. Alimjan abletning magistirliq ilmiy maqale désirtatsiyegimu qatnashqan hajettepe üniwérsitéti oqutquchisi doktor erkin ekrem ependi mezkur eserge baha bérip, xitay 1950 - yillarda isra'iliye bilen munasiwet qurushqa tirishqan bolsimu, 1992 - yiligha kirgende aran munasiwet ornitalighanliqini, ikki dölet otturisidiki munasiwetni tereqqiy qildurushta nurghun qéyinchiliqlarning mewjut ikenlikini tekitlidi.

Doktor erkin ekrem ependi sözide isra'éliyelik akadémiklar we mutexessislerning Uyghur mesilisi toghrisida köp tetqiqatlar élip bériwatqanliqinimu otturigha qoydi.

Türkiyening tashqi soda ministirliqining sabiq mu'awin ministiri jemalettin damlaji ependi alimjan ablet yazghan “Xitay - isra'iliye munasiwetliri” namliq kitabni oqughanliqini, bu kitab türk mutexessislerning yüksiliwatqan xitay döliti bilen ottura sherqtiki muhim döletlerdin biri bolghan isra'éliyeni toghra chüshiniwélishi üchün paydiliq bir eser ikenlikini bayan qildi. U mundaq dédi: “Sizgimu melum, xitay dunyadiki eng chong iqtisadiy küchning biri, isra'iliye bolsa rayonda zor tesiri bar bir dölet, türkiyeningmu rayondiki küchi melum. Türkiye kafkaziyede, balqanlarda we ottura sherqte tesiri bar bir dölet. Xitay bilen isra'iliyening ottura sherq siyasitining türkiye bilenmu munasiwiti bar. Shunga xitay - isra'iliye munasiwitini türkiye döliti yaxshi bilishi kérek. Alimjan ablet yazghan bu kitab türkiyening türk mutexessislerning xitay - isra'iliye otturisidiki munasiwetni toghra biliwélishi üchün nahayiti muhim dep qaraymen. Men bu kitabni oqudum, xitay - isra'iliye munasiwitini yaxshi yorutup bériptu.”

Alimjan ablet 1985 - yili 2 - ayning 2 - küni Uyghur diyarining aqsu wilayitide dunyagha kelgen. 2007 - Yilidin 2011 - yilighiche xitay diplomatiye üniwérisitétida oqughandin, 2011 - yilidin 2015 - yilighiche enqere üniwérisitéti siyaset fakültéti xelq'ara munasiwetler kespide magistirliq oqughan.