Rusiye jama'etchilikining boris yéltsin'ge bergen bahaliri

• Muxbirimiz ümütwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Rusiye prezidenti boris yeltsin ning matem murasimi. AFP PHOTO/FILES/PATRICK KOVARIK CROPPED VERSION / April 25, 2007

Rusiyining sabiq prézidénti boris yéltsin 23- april küni moskwada wapat boldi. Uning ölümi rusiye we xelq'ara miqyada rusiyining démokratik tereqqiyat jeryanigha yene bir qétim nezer sélish shuningdek bu mesilide munazire qilish dolquni qozghidi. Boris yéltsinning sowét ittipaqining yimirilishide muhim rol oynighan, rusiyige démokratik erkinlik élip kelgen shexs ikenliki mu'eyyenleshtürülmekte.

Rusiyining tunji qétimliq dölet derijilik matem murasimi

23-April küni yürek késili sewebidin 76 yéshida wapat bolghan rusiye fédératsiyisining birinchi prézidénti boris yéltsin charshenbe küni dölet derijilik matem bildürüsh murasimi arqiliq depne qilindi. Matem murasimgha rusiye prézidénti wladimir putin bashliq rusiye aliy rehberliridin bashqa dunya siyaset sahesidiki meshhur shexslerdin amérika qoshma shitatlirining sabiq prézidéntliridin chong bush bilen bil klinton, sabiq sowét ittipaqi prézidénti mixa'il gorbachéf, en'giliye sabiq bash weziri méyjér, sabiq gérmaniye rehbiri xost kol we bashqilar ishtirak qildi.

Rusiye hökümiti charshenbe künni pütün rusiye boyiche matem küni qilip békitip, dölet bayriqini yérim chüshürdi. Radi'o-téléwiziye barliq köngül échish programmilarni toxtatti shuningdek moskwadiki "eysa peyghember" chérkowida ötküzülgen yéltsinning matem murasimining ehwali téléwiziye qanalliri arqiliq pütün dunyagha körsitildi. Shu küni boris yéltsin moskwadiki sabiq sowét ittipaq rehbiri nikita xrushéf qatarliq ataqliq erbablar yatqan nowadéwicha qebristanliqigha depne qilindi. Boris yéltsinning méyiti bilen ammiwi widalishishqa ruxset qilin'ghanliqi üchün köpligen moskwaliqlar chérkowgha kélip, yéltsin bilen widalashti hemde xatire güllirini qoyushti.

Rusiye közetküchiliri yéltsin'ge béghishlan'ghan matem murasimini rusiyide en'eniwi impériye derijilik matem adetlirining eslige kélishi, tunji qétimliq heywetlik matem murasimi dep atidi.

20-Esirdiki meshhur siyasiy erbab we tarixiy shexs hésablan'ghan boris yéltsinning siyasiy we kishilik hayati murekkep musapilarni bashtin kechürgen bolup, uning siyasiy we kishilik hayati heqqide türlük ijabiy we selbiy köz qarashlar, bahalar hetta külkilik yumurlar mewjut. Uning siyasiy hayatigha démokratiye bilen hakimmutleqliqning ariliship qalghanliqi bildürülmekte.

Yéltsin dewri rusiyining eng démokratik mezgilidur

Boris yéltsinning ölümidin kéyin rusiye jama'etchilikide uning hayati heqqide bir meydan munaziriler, qisqisi oxshimighan bahalar otturigha chiqti.

Wladimir putin pütün memliketke sözligen téléwiziye nuqtida yéltsinning rusiye démokratiyisini berpa qilghanliqini medhiyilesh bilen " rusiyining birinchi prézidénti boris nikolayéwich yéltsin gheyretke tolghan, hemmige qurbi yétidighan, sap -semimiy bir insandur" dep baha berdi.

Amérika qoshma shitatliri dölet mejlisining diplomatiye ishliri komitétining ezaliri yéltsinning wapatigha teziye bildürüp, yéltsinning rusiyige qoshqan töhpisini yuqiri bahalidi. Dölet mejlisi diplomatiye ishliri komitétining re'isi tom lantos bayanatida, yéltsinning sowét ittipaqi yimirilip prézidéntliq hoquqini sürgen jeryanining rusiyining eng démokratik dewri ikenlilikini mu'eyyenleshtürdi.

Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi liyu janchawmu bayanat élan qilip, yéltsinning junggo bilen bolghan munasiwetke alahide ehmiyet bérip, junggo-rusiye istratégiyilik shériklik munasi'iwiti ornatqanliqini, uning junggo xelqining semimiy dosti ikenlikini mu'eyyenleshtürgen.

Rusiye jama'itining inkasliri

Boris yéltsinning sowét ittipaqining yoq qilinishi we kompartiyining bir partiye hakimmutleqliq sistémisigha xatime bérishta oynighan roli shuningdek sowét ittipaqini saqlap qélip, qattiq qol siyaset yügürmekchi bolghan siyasiy özgirishke qarshi meydan'gha chiqip, tanka üstide pütün moskwaliqlarni jümlidin rusiyiliklerni démokratiyini qoghdashqa chaqirghan obrazi hazirqi zaman dunya siyasiy tarix sehipisige yézildi.

Rusiye metbu'atliridin zagolowka.ru Namliq intérnét torida élan qilin'ghan maqalide körsitilishiche, yéltsinning asasliq töhpisi rusiyige metbu'at erkinliki élip kélish bolsa, uning asasliq xataliqi chéchen urushi we xususiylashturushtin ibaret.

Chéchen urushi 70 mingdin artuq ademning jénigha zamin bolghan bolup, rusiye metbu'atlirida mezkur urushta rusiye armiyisining yéngilishi bilen armiyining abroyining tökülgenliki, döletning weyran bolushqa yüzlen'genliki otturigha qoyulghan. Rusiye insan hoquqi pa'aliyetchisi, rusiye xélsinki guruppisining re'isi alékséyéwa xanim bolsa, yéltsinning kommunistik tüzümni yoq qilip, döletke démokratiye we metbu'at erkinliki élip kelgenlikini mu'eyyenleshtürgen.

Rusiye xristiyan diniy dahiyliri yéltsinning rusiyidiki xristiyan dinining güllinishige yol achqanliqi we diniy étiqad erkinlikini kapaletke ige qilghanliqini medhiyiligen.

Rusiye metbu'atlirida yene, yéltsinning eng chong xataliqining chéchen urushi bolmastin belki, öz izbasarini xata tallighanliqi otturigha qoyulghan. Bu köz qarashni otturigha qoyghuchilarning qarishiche, wladimir putin yéltsin berpa qilghan démokratiyini arqigha chékindürgen bolup, rusiyining yéltsin hakimiyet sürgen eng démokratik dewri putin hoquq tutqan bu mezgilde axirlashti. Boris yéltsin hayat waqtida özining chéchen urushini qozghishining xata bolghanliqini ten élip, bu urushta apetke uchrighan xelqtin epu sorighan iken.

Rusiyining newsru.com Torining yézishiche, wladimir putinning sabiq iqtisad ishliri meslihetchisi andréy illari'onofning bayanlirigha tayan'ghanda, boris yéltsin ömrining axirqi waqitlirida özining putinni iz basarliqqa tallighanliqining heqiqeten xata bolghanliqini ten alghan iken.

Boris yéltsin 1931-yili rusiyining swérdlof oblastida addiy déhqan a'iliside dunyagha kelgen. (Ümidwar)