“вашингтон почтиси” гезити: “америкадин ешип кетишни көзләватқан ши җинпиң өзиниң дүшминигә айлиниши мумкин”

Хитай рәиси ши җинпиң вә йенидики компартийә байриқи көрситилгән бүйүк екранниң алдида туриватқан зиярәтчиләр. Җуңго хәлқ инқилаби һәрбий музейи, бейҗиң, хитай, 2022-йили өктәбир.

20-Қурултайда доклат берип, хитайниң дөләт хәвпсизликини қайта-қайта тәкитлигән ши җинпиң гәрчә американи ашкара тилға алмиған болсиму, әмма “америкаға тақабил туруш ишәнчи вә уни бесип чүшүш ирадиси”ни көрсәткән.

“вашнигтон почтиси” гезитидә елан қилинған “хитайни америкадин ешип кетидиған дөләт қилмақчи болған ши җинпиң өзиниң дүшминигә айлиниши мумкин” намлиқ бир мақалидә көрситилишичә, украинаға һуҗум қилған русийәниң мәғлубийитидин савақ алмайватқан ши җинпиң, бу қурултайда өзиниң “чоң дөләт ғайиси”нила әмәс, дуняға хоҗа болуш ғәризини ашкарилиған. Алди билән униң қилидиған пилани “хитайни бирликкә кәлтүрүш”, йәни тәйвәнни қошувелиш икән.

Әнгилийә “телеграф” ториниң 21-өктәбирдики хәвиригә қариғанда, америка деңиз армийә қомандани майкол гилдай (Michael Gilday) хитайниң бу йилниң ахирида тәйвәнгә һуҗум қилиши мумкинликини, америка һәрбий тәрәпниң буниңға тақабил туруш үчүн яхши тәйярлиқ қилиши керәкликини билдүргән. Америка ташқий ишлар миниситири антони билинкенму 17-өктәбир күни ши җинпиңниң доклатидин кейин агаһландуруш берип, хитай һөкүмитиниң тәйвәнни игиләшкә урунушиниң америка ойлиғандинму балдуррақ болуши мумкинликини оттуриға қойғаниди.  

Түркийә һаҗәттәпә университетиниң дотсенти, истратегийә мутәхәссиси, доктор әркин әкрәм һазир хитайниң өзидики мәсилиләрниңму аз әмәсликини, шуңа ши җинпиңниң тәйвәнгә алдирап һуҗум қилалмайдиғанлиқини оттуриға қойди.        

“вал-стрет журнили” да елан қилинған “ши җинпиңниң йеңи мудапийә иттипақи” намлиқ мақалидә билдүрүлүшичә, ши җинпиң билән виладимир путинниң иттипақи явропа вә һинди-тинч окян районидики дөләтләрниң хәвпсизликигә барғансери еғир тәһдит салмақта икән.

Хитай билән русийәниң һәмкарлиқи 2007-йилила башланған болуп, буниң арқидинла хитай җәнубий деңиздики һәрбий күчини кеңәйтип, әтраптики дөләтләр, болупму тәйвәнгә тәһдит салған. японийә билән австралийә буниңдин биарам болған вә хитайға бирлишип қарши турушта келишим һасил қилған.

Ши җинпиңниң 3-қетим һоқуқ тутуши вә русийә билән давамлиқ һәмкарлишиши америка билән хитайни һаман бир мәйдан йүз беридиған тоқунушқа сөрәп кирәмду? америкадики рәнд сиясәт тәтқиқат мәркизиниң хитай ишлири тәтқиқатчиси раймонд ко (Raymond Kuo) ниң қаришичә, бундақ әһвалниң йүз бериши натайин икән. У мундақ деди: “мәнчә бу уруштин сақланғили болиду. Алди билән, мән хитай билән русийәни һәқиқий дост дәп қаримаймән. Бу иккисиниң мунасивити гоя натоға охшаш һәрбий һәмкарлиқ, халас. Йәни сән һуҗумға учрисаң мән қоғдаймән, яки сениң өзүңни мудапийә қилишиңиға ярдәм беримән, дегәндәкла бир мунасивәт. Мәнчә, украинаға һуҗум қилип мәғлуб болған  русийә, хитай үчүн бир йүк болуп қалди. Йәнә келип, русийә нато яки америка билән болған тоқунушни кеңәйтиветишни халимайду”. 

“ши җинпиңниң йеңи мудапийә иттипақи” намлиқ мақалидә көрситилишичә, америка авам палата рәиси нәнси пелоси 8-айда тәйвәнни зиярәт қилип 2 күн өткәндин кейин, хитай шәрқий деңизда һәрбий мәшқ елип барған вә японийәниң иқтисадий район тәвәликигә 5 ракеталиқ бомба қоюп бәргән болуп, тәйвәнни елишта японийәниң хәвпсизлик мудапийәлиридин бөсүп өтәләйдиғанлиқини көз-көз қилған.

Тәтқиқатчи раймонд кониң билдүрүшичә, хитай йеқин кәлгүсидә тәйвәнгә һуҗум қилалмайдикән. У мундақ деди: “мәнчә, хитай тәйвәнгә мәйли қачан болсун унчә тез һуҗум қилидиғандәк әмәс. Бу йәрдә бир қанчә мәсилә бар. Биринчидин, украинаниң қирим арилини қолдин берип қоюши тәйвәнликләрниң өзини қоғдаш еңини күчәйтти; иккинчидин, тәйвән мәсилиси хәлқаралишип кәткән бир мәсилидур. Хитай тәйвәнни бесивалса, нөвәт җәнубий деңиздики аралларға келиду; шуңа униңға қәтий йол қоюлмайду. Әгәр хитай тәйвәнгә растинла һуҗум қилса, униң район характерлик бузғунчилиқи еғир болиду. Тәйвән у райондики әң күчлүк сода-тиҗарәт ториға игә бир җай, униң вәйран қилиниши хитайниң иқтисадиғиму зиянлиқ, чүнки бу җайдики мал тәминләш линийәси наһайити күчлүк. Бу әһвал  һинди-тинч окян районидики ‛4 дөләт иттипақи‚ға әза японийә, һиндистан, австралийә, америка қатарлиқ дөләтләрдин башқа, әнгилийә билән корийәниму хитайниң бузғунчилиқиға қарши һәрикәткә кәлтүриду”.

Америкадики сиясий анализчи андерис кор радийомизға йоллиған инкасида, мустәбит күчләрниң тәрәққиятиға сәл қаримаслиқ керәкликини билдүрүп мундақ деди: “тарихиниң йүзлиниши мустәбитликкә қарап кетиватиду. Хитай компартийәси дуняға хоҗа болуш мәқситигә йетиши мумкин. Әгәр кишиләр буниңға йәнила ишәнмисә, демократик дөләтләр бихудлишиду. Бу наһайити хәтәрлик”. 

“вашнигтон почтиси” гезитидә елан қилинған шу мақалидә көрситилишичә, мустәбит, рәзил күчләр баш көтүрүп җаһан вәзийити яманлишишқа башлиғанда, дуняниң көп қисми америка тәрәптә туриду, чүнки америка демократийәни қоғдайду. Американиң асасий қанунида мустәбитликкә болған чоңқур нәпрәт әкс әткән, ши җинпиң бу нуқтини чүшәнмигән. Ши җинпиңдәк мустәбитләрниң һәммиси өзиниң әң чоң дүшмини.   

Тарихтин бери мустәбитләр уруш қозғап кәлгән. Ши җинпиң билән путин бирлишип, америкаға қарши қутупқа өткән тәқдирдә, америка униңға қандақ тақабил туриду?  әркин әкрәм әпәнди буниңға җаваб берип,  америка билән ғәрб әллириниң русийәни аҗизлитип, хитайға тақабил туруш үчүн һәрикәт қиливатқанлиқини, хитайниң “урушқақ бөрә” дипломатийәсиниң дәл хитайниң өзигә дүшмән болидиғанлиқини билдүрди.

Әркин әкрәм әпәндиниң қаришичә, әгәр хитай тәйвәнгә һуҗум қилип, америка башлиқ ғәрб әллири билән урушқа кирсә, ғәрб әллири уйғур мәсилисини бир козер қилип қоллиниши мумкин икән. Шуңа уйғурлар бундақ әһвалиниң йүз беришигә қарита идийәдә тәйярлиқ қилиши керәк икән.