Роберт ‍обрайин: “хитай һазир америка үчүн әң зор тәһдит!”

Мухбиримиз әзиз
2020.06.26
robert-o'brien.jpg Америка дөләт хәвпсизлики ишлири мәслиһәтчиси роберт обрайин әпәнди мухбирларни күтүвелиш йиғинида хитай тоғрисида сөзлимәктә. 2020-Йили 24-июн, фоникс, аризона.
AP

Ташқи дунядин чарәк әсир айрип ташланған хитай дөлити 1974-йили диң шявпиң башчилиқидики хитай компартийәси вәкилләр өмикини бирләшкән дөләтләр тәшкилати (б д т) ниң 6-нөвәтлик пәвқуладдә йиғиниға әвәткән иди. Шу йили 10-апрелда ечилған йиғинда дең шявпиң б д т мунбиригә сөзгә чиқип, хитай дөлитиниң һечқачан өзиниң тинчлиқпәрвәр характерини өзгәртмәйдиғанлиқи, навада хитай дәриҗидин ташқири чоң дөләткә айлинип башқиларни бозәк қилидиған яки башқиларниң земиниға таҗавуз қилидиған ишларни садир қилса, дуня җамаитиниң хитайни “сотсиял җаһангир” дәп атишиға, хитайға қарши чиқишиға һәмдә хитай хәлқи билән бирликтә уни ағдурувеетишигә болидиғанлиқини тәкитлигән иди.

Әнә шу сөзләр болуп аридин 46 йил өткәндә хитай һөкүмитиниң растинила әнә шу хил характергә игә болғанлиқи һәмдә өзлириниң қошнилириғила әмәс, бәлки пүтүн дуня үчүн апәткә айланғанлиқи һәққидики пикирләр хитайдин башланған таҗсиман вирусиниң дуняви вабаға айлинип кетишигә әгишип, көпләп оттуриға чиқишқа башлиди. Бу хилдики пикирләрниң әң күчлүк вә салмақ вәзиндә оттуриға қоюлуши болса америка пррезиденти доналд трампниң йеңидин тәйинләнгән дөләт хәвпсизлики ишлири мәслиһәтчиси роберт обрайинниң 24-июн күни аризона штатидики феникс (сумурғ) шәһиридә сөзлигән телевизийә нутқида ипадиләнди.

Йиғинда алди билән аризона штатиниң башлиқи дог дусей сөз елип, бу қетимқи таҗисиман вирус юқуми американиң бихәтәрлик саһәсидики күтүлмигән һадисиләргә тақабил туруш җәһәттә қандақ артуқчилиқ вә кәмчиликниң барлиқини көрситип бәргәнликини тәкитләп өтти. Шундақла американиң бихәтәрлик саһәсидә қандақ мәсилиләрниң сақлиниватқанлиқи һәққидә сөз қилишқа ақсарайниң дөләт хәвпсизлики мәслиһәтчиси роберт обрайинни тәклип қилди.

Роберт обрайин сөзидә алди билән американиң дөләт хәвпсизлики саһәсидә өткән мәзгилләрдин тартип барғансери зорийиватқан тәһдитләргә дуч келиватқанлиқини, буниң ичидә әң салмақ болуватқини хитай компартийәси икәнликини тәкитлиди. У сөзиниң давамида америка һөкүмитиниң өткән нәччә он йилда хитайниң иқтисадий гүлләнсә, хитай һөкүмити әркинлик вә демократийәгә йүзлиниду, дәп қариғанлиқи, шу сәвәбтин хитайниң иқтисадий җәһәттин баш көтүрүшигә американиң яр-йөләк болуп кәлгәнлики, хитайниң дуня сода тәшкилатиға әза болушиға американиң қанчилик күч чиқарғанлиқи, һәтта бу җәрянда һәрбий вә санаәткә лазимлиқ нурғун техникиларни хитайға өткүзүп бәргәнликини, ақивәттә болса америка һөкүмитиниң бу җәһәттә толиму саддилиқ қилғанлиқи испатланғанлиқи, буниң 1930-йиллардин буянқи америка ташқи сияситидә көрүлгән әң зор хаталиқ болғанлиқини көрсәтти.

У америка һөкүмитиниң бу қәдәр зор тарихий хаталиқ садир қилишидики сәвәбләр һәққидә тохтилип: “буниңдики әң муһим амил биз коммунистларниң идеологийәсигә диққәт қилишни унуттуқ. Коммунистларниң дәватқанлирини аңлап беқиш вә уларниң йезиватқанлирини оқуп беқиш орниға биз баш-көзимизни чүмкивалдуқ. Биз пәқәт өзимиз ишинишни халиған нәрсиләргила ишәндуқ. Компартийәниң бу әзалири пәқәт намдила ‛коммунист‚ иди. Хитай компартийәси болса марксизм вә ленизимни йетәкчи қилған тәшкилат иди. Һалбуки, ши җинпиң болса өзини йосеф сталинниң вариси, дәп қарап келиватқан иди,” деди. У йәнә сталинниң әйни вақитта сиясий тәқиб, ачарчилиқ вә башқа апәтләрни пәйда қилип, аз дегәндиму 20 милйондин артуқ кишиниң җениға замин болғанлиқини әслитип өтти.

Роберт обрайинниң пикричә, ленин, сталин, мавзедоң дәвридин буян давам қилип келиватқан коммунизм идеологийиси һакиммутләқлиқни асас қилидиған болуп, бу хил системида һәрқачан шәхсләрниң мәвҗутлуқи дөләтниң мәнпәәти үчүнла ишқа ашиду, һечқандақ әмәлий қиммити болмиған шәхсләр һәрвақит һакиммутләқ һакимийәт үчүн қурбанлиқ қилиниду. Шәхсләр пәқәт дөләткә хизмәт қилиш үчүнла мәвҗут болиду, әмма дөләт һечқачан шәхскә хизмәт қилмайду,

У һакиммутләқлиқ үстигә қурулған хитай һакимийитиниң мушу хил түпки характерини сөзләп өткәндин кейин, уларниң аллиқачан тарихниң ләнәт түврүкигә михлинип кәткән, шундақла бир әсирдин илгири барлиққа кәлгән коммунистик иде’‍ологийәни “ши җинпиң идийәси” дегән намда һәммә җайда омумлаштуруватқанлиқини, уларниң юқири техникалиқ назарәт механизиминиң һазирқи сиясий вәзийәтни яритишта қандақ рол ойниғанлиқини, хитай һөкүмити уларниң қәдимки заманлардин тартип давам қилип келиватқан “әлни идарә қилишта ‛әләм‚ вә ‛қәләм‚ гә тайиниш” тактикисини һазирму қоллиниватқанлиқини, буниңдики “әләм” дегәндә һәрбий күч вә зорлуқ арқилиқ хәлқни дегән сизиқиға маңдуруш, “қәләм” дегәндә тил вә мәдәнийәтни чәкләш арқилиқ мәқситигә йетишни ишқа ашуруватқанлиқини, ақивәттә буниң касапитигә кәткән милйонлиған уйғурниң лагерларға қамилишқа, аилилиридин җуда болушқа һәмдә йүз миңлиған сәбийләрниң һөкүмәт башқурушидики дарилетамларға топлинишқа мәҗбур болғанлиқини сөзләп өтти.

Роберт брайинниң пикричә, американиң ярдимидә “қазан-чөмүчи май болған” хитай һакимийити өзидики әҗәллик мәсилиләрни һәл қилишниң орниға иқтисадий қуввәткә тайинип америка университетлири, һолливуд вә башқа саһәләрдә хитайниң тәсирини кеңәйтишкә урунмақта икән. Шундақла иҗтимаий таратқулар вә ахбарат васитилири арқилиқ америка туприқида хитай һөкүмитиниң сиясий тәшвиқатини қилип, америка хәлқини қаймуқтурушқа күч чиқармақта икән. Кейинчә болса буниңғиму қанаәт қилмай, америкадики шәхсләрдин милйонларчә кишиниң хусусий учурлирини оғрилап кәткән, ахирида болса хәлқаралиқ тәшкилатларға өз тәсирини сиңдүрүп уларни контрол қилишқа урунмақта икән.

Роберт брайинниң пикричә, нөвәттә америка һөкүмити әнә шу әһвалларға асасән буниңға қарши бир қатар тәдбирләрни ишқа селишни башлимақта икән. Буниң билән хитайниң америка үчүн йеңидин пәйда қиливатқан тәһдитлириниң үнүмлүк алдини алғили болидикән.

Бу қетимқи нутуқ америка вә явропада зор тәсир қозғиғанлиқи мәлум. Болупму йеқиндин буян ақсарайдин хитайға қарши чиқиватқан тәнқид вә әйибләш садалири ичидә дөләт хәвпсизлики мәслиһәтчиси болған роберт обрайинниң хитай һөкүмитини “американиң игилик һоқуқи вә иқтисадий системиси үчүн әң зор тәһдит” дәп көрситиши һәммила саһәни һәйран қалдурған бир һадисә болди.

Мәлум болушичә, роберт обрайин ақсарайниң 28-нөвәтлик дөләт хәвпсизлик ишлири мәслиһәтчиси болуп, 2019-йили җон болтонниң орниға бу вәзипигә тәйинләнгән икән.


Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.