Kurt kampbél: “Xitay tehditi soghuq munasiwetler urushidin éship ketti! ”

Washin'gtondin muxbirimiz uyghar teyyarlidi
2024.09.24
Kurt-Campbell-aq-saray-xan-sariyi-1920 Bizge xitaydin kéliwatqan xiris we tehditler soghuq munasiwetler urushi mezgilidikidinmu éship kétiwatidu
Photo: RFA

Amérikaning mu'awin tashqi ishlar ministir kurt kampbél (Kurt Campbell) amérika dölet mejlisining yéqinqi guwahliq yighinida agahlandurup “Bizge xitaydin kéliwatqan xiris we tehditler soghuq munasiwetler urushi mezgilidikidinmu éship kétiwatidu” dep körsetken. Shuning bilen waqitta, u xitayning herbiy, téxnika we bashqa sahelerdiki tehdit we xirislirigha taqabil turush üchün amérikining köp xil istratégiyeni tereqqiy qildurushi kéreklikini ilgiri sürgen.

Amérikining yuqiri derijilik diplomati hésablinidighan kurt kampbélning amérika awam palatasi tashqi ishlar komitétining 18-séntebir künidiki guwahliq yighinida éytqan sözige qarighanda, u xitayning amérika tarixidiki eng chong riqabetchi süpitide otturigha chiqqanliqini otturigha qoyghan. U yighinda mundaq dégen: “Xitay amérikigha tarixtin buyanqi eng chong xiris we tehdit boluwatidu. Bu soghuq munasiwetler urushi mezgilide sowét ittipaqidin kelgen xiris we tehdittin köp éship ketti. Uning tariximizdiki eng chong xiris we tehdit ikenliki étirap qilinmaqta. Soghuq munasiwetler urushini xitay peyda qiliwatqan köp tereplimilik (eskiriy, téxnika we bashqa sahelerde) xirislargha sélishturghanda, xitay tehditi soghuq munasiwetler urushi mezgilidin köp éship ketti”.

 Amérikidiki siyasiy analizchi, doktor andérs kor (Anders Corr) radiyomiz ziyaritini qobul qilghanda amérikaning mu'awin tashqi ishlar ministiri kurt kampbélning ‛hazir amérikagha xitaydin kéliwatqan xiris we tehditler soghuq munasiwetler urushi mezgilidikinmu éship ketti‚ dégen pikrige qoshulidighanliqini alahide tekitlidi. Uning qarishiche, bu xiris we tehditlerning bu qeder éghir bolushining yene bir sewebining xitayning iqtisadiy jehette sabiq sowét ittipaqigha qarighanda köp qudretlik bolghanliqida. U bu heqte mundaq dédi:

 “Soghuq munasiwetler urushi mezgilide amérikigha asasliq tehdit we xirislar sabiq sowét ittipaqidin kelgen idi. Bu tehdit éghir bolup, soghuq munasiwetler urushi mezgilide amérika üchün muhim mesile idi. Sabiq sowét ittipaqining dunyada ittipaqdashliri bar idi. Ularningmu qoralliri bar idi. Ularning alem boshluqi téxnikisi we bashqurulidighan bombiliri bar idi. Lékin sewiye jehette amérikigha yetmeytti. Arisida xéli perq bar idi. Hazir amérika xitaydin kéliwatqan jiddiy xiris we tehditke duch kéliwatidu. Amérika we xitay otturisidiki hazirqi munasiwetni bezi mutexessisler we bir qisim emeldarlar ‛soghuq munasiwetler urushi‚ dégen atalghu bilen teswirlewatidu. Méningche, mu'awin tashqi ishlar ministiri kurt kampbélning bu ehwallarni sélishturup ‛hazir xitaydin kéliwatqan xiris tehditler soghuq munasiwetler urushi mezgilidikidin éship ketti‚ dégenliki toghra”.

Amérikidiki siyasiy analizchi gordon chang (Gordon G. Chang) Ning qarishiche mu'awin tashqi ishlar ministiri kurt kampbélning xitay tehditi heqqide bergen guwahliq sözliri we xitay tehditining aldini élish heqqidiki tedbirlerge qoshulushqa bolidu. Lékin baydin hökümiti hazirghiche xitay bilen hemkarlishishni ümid qiliwatqan bolsimu, buningda birer netije barliqqa kelgini yoq. Shunga u amérika hökümiti yéqin kelgüside amérikini qoghdash üchün öz siyasitini özgertishke mejbur bolup qélishi mumkinlikini ilgiri sürdi. U mundaq dédi:

 “Sowét ittipaqi we xitay xelq jumhuriyiti amérikini weyran qilidighanliqi toghrisida oxshash shekilde tehdit salghan. Emma xitay hakimiyiti iqtisadiy jehette küchlük bolghanliqi üchün amérikini téximu éghir weyran qilish iqtidarigha ige. Shundaq, biz soghuq munasiwetler urushi mezgilide duch kelgen xiris we xeterdinmu chong xeterge duch kelduq. Kurt kampbélning sözi toghra. Men amérikining xitaygha qarita siyasitide özgirish bolidu dep qaraymen, buning sewebi asasliqi xitayning amérikigha bésim qilishidur. Baydin hökümiti xitay bilen hemkarlishishni ümid qilidu, emma xitay amérika bilen hemkarlishishni xalimaydu, shunga bizning siyasitimiz biz éniqlima berginimizdek ünümlük bolmaydu. Biz özimizni qoghdash üchün dölet siyasitini özgertishke mejbur bolup qélishimiz mumkin” .

Melum bolushiche, baydin hökümiti xitaygha qarita ilghar özek éksportini omumyüzlük cheklesh qatarliq keskin tedbirlerni qollan'ghan bolsimu, xitay bilen söhbetlishishni izchil qollap kelgenliki melum. Shuning bilen bir waqitta baydin hökümiti ukra'ina urushining téximu kéngiyip ketmesliki üchün xitayni herbiy ishlepchiqirish boyiche rusiyege téxnika éksporti qilmasliqqa köp qétim chaqirip qilghan.

10-Iyul washin'gtonda échilghan shimaliy atlantik ehdi teshkilati (NATO) dölet bashliqliri yighinida, NATO gha eza 32 dölet rehbirining qoshulushi bilen “NATO Rehberlirining washin'gton xitabnamisi” élan qilin'ghan hemde xitayning NATO ning bixeterlikige biwasite tehdit élip kelgenliki jakarlan'ghan. Bu NATO ning tunji qétim xitayni NATO döletlirining istratégiyelik menpe'eti üchün tehdit dep étirap qilishi bolup, uningdimu xitayni rusiye armiyesige zörür bolghan “Qoral zapchasliri” we bashqa téxnikilar bilen teminleshni toxtitishqa chaqirghan.

Amérikining pénsilwaniye ishtatliq uniwérsitéti sherqiy asiya tetqiqati institutining sabiq piroféssori, amérika tashqi ishlar ministirliqining sabiq emeldari wilyam daykir (William Duiker) radiyomizning ziyaritini qobul qilghanda kéler yili qaysi hökümet hakimiyetni qolgha élishidin qet'iynezer ularning xitay bilen “Soghuq munasiwetler urushi” gha kirip qélishtin saqlinishqa tirishidighanliqini eskertti. Uning pikriche, teywen mesilisi amérika üchün eng muhim bolup, amérikining négizlik menpe'etini qoghdash üchün amérika hökümiti zörür bolghan bezi tedbirlerni qollinishqa mejbur bolushi mumkin iken. U bu heqte toxtilip mundaq dédi:

 “Biz bu mesilide teywen xelqining öz teqdiri heqqide özliri qarar chiqirishini, xitay xelq jumhuriyiti yaki xitay hökümitining teywen xelqning bu qararini qobul qilishni ümid qilimiz. Shunga biz xitay bilen bolidighan soghuq munasiwetler urushidin saqlinishqa tirishiwatimiz. Men ilgiri bu toghriliq siz bilen paranglashqan. Eger xitay öz qararini özgertip amérika-xitay otturisidiki halqiliq we négizlik mesililerni buzushqa urunsa, biz bezi zörür qedemlerni élishqa mejbur bolimiz”.

Xewerlerde éytilishiche, mu'awin tashqi ishlar ministiri kurt kampbél xitayning herbiy, téxnika we bashqa sahelerdiki tehditlirige taqabil turup amérikining menpe'etini qoghdash üchün amérikining her tereplime istratégiyeni tereqqiy qildurushi kéreklikini körsetken. Shuning bilen bir waqitta, u bu tehdit we xirislargha taqabil turushta amérikining téximu köp ittipaqdashlargha hemde ularning qollishigha mohtaj ikenlikini ilgiri sürgen.

Nöwette amérika-xitay munasiwiti izchil yirikliship méngiwatqan bolup, yéqin kelgüside ikki terep otturisidiki munasiwetning burunqi “Dostane” sewiyege qaytip kélish éhtimalliqi yoqning ornida, dep qariliwatqanliqi melum.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.