Xitay teshkilligen “Yiltiz izdesh sayahiti” mu xitayning köz boyamchiliq teshwiqat usuli bolmaqta

Türkiye, qazaqistan, qirghizistan, kanada, ispaniye, amérika we gollandiye qatarliq yette dölettin kelgen 56 neper xitay muhajir yash-ösmürdin teshkillen'gen 2024-yilliq “Xitay yiltizini izdesh sayahiti” namidiki yazliq lagér yéqinda Uyghur élide tunji qétim élip bérilghan.

Igilishimizche, xitay muhajirlar birleshmisi teripidin teshkillinip kéliwatqan “Xitay yiltizini izdesh sayahiti” yazliq, bahar we qishliq sayahet pa'aliyetlirini öz ichige alghan bolup, 2019-yili 5-ayda bu heqte béyjingda tunji qétim yighin chaqirilghan. Chet'eldiki xitay yash-ösmürlirining xitay bilen bolghan rishtisini kücheytish meqset qilin'ghan bu pa'aliyet eng deslepte “Yiltizini izdesh” namida xitayning herqaysi ölkiliride élip bérilghan bolup, 2023-yili aprél éyidin bashlap “Xitay yiltizini izdesh sayahiti” ge özgertilgen.

Yéqinqi bir-ikki yil mabeynide Uyghur élide “Shinjang hékayisini yaxshi sözlesh”, “Shinjang yaxshi jay” qatarliq sayahet teshwiqatliri ewjige chiqqanidi. Bu qétim bolsa “Xitay yiltizini izdesh sayahiti” namidiki pa'aliyetning Uyghur élide tunji qétim orunlashturulushi diqqet qozghimaqta.

Gérmaniyediki insanshunasliq penliri doktori, Uyghur medeniyet tetqiqatchisi runé siténbérg (Rune Stenberg) ning qarishiche, bu pa'aliyet emeliyette xitayning dölet ichi we sirtida zor meblegh ajratqan teshwiqat türlirining biri bolup, uninggha aldin teyyarliq qilip, sehne hazirlap qoyghanliqi éniq.

Doktor runé siténbérgning bildürüshiche, bu pa'aliyetning asasiy meqsiti chet'ellerde yashawatqan xitay yash-ösmürlirining méngisini yuyush, yeni ularni xitay hökümitining Uyghur élide yürgüzüwatqan zulum siyasitini aqlaydighan hem chet elge teshwiq qilidighan iz basarlardin qilish üchün iken.

“Tengritagh tori” ning 22-iyuldiki xewiridin qarighanda, bu pa'aliyetning sahibxaniliqni Uyghur aptonom rayonluq muhajirlar birleshmisi we shinjang pédagogika uniwérsitéti üstige alghan bolup, pa'aliyetke qatnashqan xitay muhajir yash-ösmürliri 18-iyuldin27-iyulghiche ürümchi shehiri, sanji oblasti we turpan shehirige sayahet-ékskursiyege bérishqa teshkillen'gen.

Amérikadiki Uyghur tetqiqat merkizining mudiri abdulhakim idris ependining bildürüshiche, “Xitay yiltizini izdesh sayahiti” ge qétilghan chet ellik xitay yash-ösmürliri mahiyette xitayning teshwiqati üchün teshkillen'gen bolup, kelgüside xitayning tereqqiyatini dunyagha bildüridighan we Uyghur élidiki zulum siyasitini aqlaydighan teshwiqatchilargha aylinishi mumkin iken.

Abdulhakim idris ependi yene, xitayning bu xil teshwiqatlirida “Uyghur” atalghusini siqip chiqirip, Uyghurlarning mewjutluqini aldi bilen nam jehettin yoq qiliwatqanliqini tilgha aldi.

Amérikadiki xitay analizchisi, “Béyjing bahari” zhurnilining sabiq bash muherriri xu péng bu pa'aliyet heqqide köz qarishini bildürüp mundaq dédi:

“Bu qétimliq pa'aliyetning pütün küntertiplirining xitay hökümiti teripidin mexsus orunlashturulghanliqi éniq. Shunga bu muhajir yash-ösmürlerning körgini peqet xitay hökümiti ulargha körsetmekchi bolghan körünüshlerdur. Halbuki, bu sadda we nareside balilar ‛körelmeydighan ish‚ larning téximu köp ikenlikini perez qilish tes emes. Wahalenki, ular qaytip barghandin kéyin peqet özlirining Uyghur élide körgen we anglighanlirinila bashqilargha sözleydu. Epsuski, bu ularning xitay kompartiyesining bu xildiki teshwiqatigha yardem qilghinigha barawerdur. Emma bu del xitayning yetmekchi bolghan meqsetlirining biridur. Shunga biz xitay hökümitining Uyghur élide sadir qilghan jinayi qilmishlirini chet'ellerde ashkarilashni téximu kücheytishimiz kérek. Shundaq bolghandila, bu ishning heqiqitini téximu köp kishiler, jümlidin Uyghur élini ziyaret qilghan shu balilarmu bileleydu”.

Igilinishiche nöwette, “Xitay yiltizini izdesh sayahiti” namidiki yazliq, bahar we qishliq sayahet pa'aliyetliri xitayning herqaysi ölke-sheherliride, dunyaning herqaysi jayliridiki xitay muhajir yash-ösmürliri üchün yilda bir qanche qétim qerellik élip bériliwatqan bolup, mezkur pa'aliyetning bu qétim Uyghur élide teshkillinishining xitay hökümitining “Uyghurlargha élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqini aqlash herikiti” ning bir qismi ikenliki ilgiri sürülmekte.