Xitay, öz taratquliri arqiliq Uyghur aktiplirining a'ile-tawabi'atlirini ulargha qarshi sözletmekte

Furqet jewdetning anisini xitayning teshwiqat wasitiliridin “Yer shari waqti” gézitining ziyaret qilghan körünüshi.

Zumret dawutning akisi we yenggisini xitayning teshwiqat wasitiliridin “Yer shari waqti” gézitining ziyaret qilghan körünüshi.

Xitay hökümitining Uyghur diyarida lagérlarni qurup, bir milyondin 3 milyon'gha qeder bigunah Uyghur we bashqa milletlerge qarita insaniyetke qarshi jinayet ötküzüwatqanliqini dunyagha ashkarilashta lagérdin qutulup chiqqan az sandiki lagér shahitliri we muhajirettiki bir qisim Uyghurlarning dunya axbarati we özliri yashawatqan dölet hökümetlirige lagérgha qamalghan öz a'ile-tawabi'atlirining ehwallirini anglitishi intayin halqiliq rol oynap keldi. Halbuki xitay hökümitimu özining teshwiqat apparatliri we dölet bixeterlik apparatlirini ishqa sélip, chet'ellerde xitayning zulumlirini anglitiwatqan Uyghurlargha qarita türlük tehdit we bésimlirini kücheytiwatqanliqi melum. 17-Noyabir xitayning teshwiqat wasitiliridin “Yer shari waqti” géziti, amérikadiki Uyghur pa'aliyetchiliridin furqet jewdet we arafat erkinning ghuljidiki aniliri we uruq-tughqanliri hemde lagér shahiti zumret dawutning akisi hem yenggisini ziyaret qilip mexsus xewer tarqatti.

Xewerde, “Yer shari waqti” géziti muxbirlirining 5-noyabir amérika tashqi ishlar ministirining bayanatida furqet jewdet, arafat erkin we zumret dawutlarning a'ile tawabi'atliri lagérda we tehdit astida déyilgenlikige qarita tekshürüsh élip bérish üchün ghulja we ürümchige bérip, ularning a'ilisini ziyaret qilghanliqi we ularning emeliyette intayin normal we xushal yashawatqanliqi, héchqaysi a'ile ezasining tehditke uchrimighanliqidek ehwallarni körgenliki, bularning mayk pompéyoning éytqanlirining yalghanliqini körsitip bergenliki yézilghan.

Mezkur xewerde, lagér shahiti zumret dawutning akiliri abduxélil dawut we erkin dawut öz öyide qayta ziyaret qilin'ghan we hetta abduxélil dawutning ayali zumretning ilgiri metbu'atlarda bergen guwahliqlirigha qarshi sözlitilgen. Ular, asasliqi zumretning lagérda yatqanliqi we uning mejburiy tughmas qiliwétilgenlikini inkar qilip sözligen.

Abduxélil dawut bu qétimqi widiyoda zumretke qaritip, “Yuyuwétimen dep wede bergen idingiz, u nersilerni yene yuyuwetmepsiz. . .” deydu. Zumret teminligen ün arxipliri, yeni akilirining özige qaldurghan awazliq uchurliridin ularning xitay saqchilirining tehditige uchrap kéliwatqanliqi ispatlinidu.

Zumret dawut özining ürümchidiki a'ile tawabi'atlirining, dadisi ölüp ketkendin kéyinmu tekrar tehditke uchrighanliqi we shu halette yene widiyogha chiqip özige qarshi sözligenlikidin köngli yérim bolghanliqini we wetinidiki uruq-tughqanlirining aqiwitidin endishe qiliwatqan tekitlidi. Emma u,

Xitayning jinayetlirini échish iradisidin yanmaydighanliqini bildürdi. Zumretning bayan qilishiche, uning pakistanliq éri imranning pakistandiki uruq-tughqanlirimu yéqindin buyan pakistan da'irilirining imranni sürüshtürüp parakende qilishigha uchrighan.

Muhajirettiki Uyghurlar ichide özlirining yoqap ketken, tutqun qilin'ghan we jazagha höküm qilin'ghan a'ile ezalirining sürüshtisini qilishni dawamlashturuwatqan, ijtima'iy alaqe we axbarat wasitiliri arqiliq a'ile-ezalirining nöwettiki teqdirini dunyagha anglitip, xitaygha melum jehettin bésim peyda qilghan Uyghurlardin biri 2015-yili, 10-ayning axirliri amérikigha oqushqa kelgen arafat erkindur. Uning 2016-yilidin bashlap a'ilisidikiler bilen bolghan alaqisi üzülüshke bashlighan. U, 2018-yili, 8-aylar etrapida apisining 2017-yili yil axirida tutqun qilinip lagérgha élip kétilgenlikini, dadisining 2018-yili, 3-ayning bashlirida tutulup 7 yildin 11-yilghiche késilgenlikini ilgiri sürgenidi. Bu nöwet “Yer shari waqti” géziti uning apisi gülnar telet xanimni we taghisi es'et teletni sözletken. Ular, uni tughqanlirining lagérda ikenliki heqqide yalghan-yawidaq sözlerni qilmasliqqa we qaytip kélishke chaqirghan. Hemmidin qiziq teripi, “Yer shari waqti” géziti uning amérikigha barghandin kéyin “Térrorluq teshkilati-dunya Uyghur qurultiyigha eza bolghan” dep yazghan.

Buning aldida Uyghur aptonom rayonluq hökümet 11‏-noyabir küni bayanat élan qilip, amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompéyoning yéqinda qilghan Uyghurlar heqqidiki sözlirini tenqid qilghanidi. Uningda körsitilishichimu, oxshashla chet'eldiki Uyghur pa'aliyetchiler we lagér shahitlirining rayondiki a'ile ezaliri héchqandaq parakendichilikke uchrimay, normal yashimaqta iken. Bu, Uyghur aptonom rayonluq hökümetning tunji qétim amérika tashqi ishlar ministirining sözlirige inkas qayturushi hésablinidu. Xitay hökümiti uningda tunji qétim arafat erkinni tilgha alghanidi.

Arafat gerche uzun yil körmigen apisi we taghisining hayatliqini körüp xosh bolghan bolsimu, apisining örimu turalmay yölinip turup gep qilishi we chirayidiki solghunluqtin ténining ajizliship ketkenlikini körüp endishiliniwatqanliqini, shundaqla b d t diki “Mejburiy ghayib qiliwétilgenlerning mesilisi” xizmet guruppisi arqiliq dadisi, ili téléwiziye istansisining rézhissori erkin tursunning 7 yil emes belki 19 yil 10 ay késilgenliki heqqide bügün xewer tapqanliqini bildürdi.

Gerche xitay hökümiti lagérlarni “Esebiylikni tügitish”, “Térrorluqning aldini élish” dep teshwiq qiliwatqan bolsimu, lékin muhajirettiki Uyghurlarning lagérdiki ata-anisi we uruq-tughqanlirining héchqachan xitay dewatqan atalmish esebiylikler we jinayetler bilen munasiwetsiz ikenlikini körsitip kelmekte. 2011-Yili 1-ayda ini-singilliri bilen amérikigha kelgen, nöwette washin'gton shehiri etrapida yashawatqan furqet jewdetning apisi bilen jem bolalmay kéliwatqinigha 10 yil bolay dédi.

Furqet jewdetning ghuljidiki anisi bashta lagérgha élip kétilip, andin 7 yilliq késilgenliki melum bolghanidi. Furqetning toxtimay metbu'atlargha xitayning uning anisi we Uyghurlargha qaratqan zulumlirini anglitip guwahliq bérishi we amérika tashqi ishlar ministirliqining bésimi seweblik xitay da'iriliri uning anisini 3 ay ilgiri qoyup bergen bolsimu, lékin uning anisining yenila qattiq nazaret astida ikenliki melum idi. Furqet ijtima'iy taratqularda yéqinqi künlerde xitay da'irilirining anisini widiyogha alghanliqidin xewer tapqanliqini bildürgenidi.

Ziyaritimizni qobul qilghan furqet, özining héchqachan bir Uyghur teshkilatlirigha qatniship baqmighanliqi, özining xitayning zulumigha qarshi gep qilishigha xitayning apisigha we özige qaratqan toxtawsiz bésimliri türtke boluwatqanliqini tekitlidi. Furqet yene xitayning “Yer shari waqti” gézitidiki bu widiyoluq xewiridin bir yéngi uchur bayqighanliqini bildürüp mundaq dédi: “Ular apamni nahayiti xatirjem erkin yashawatidu, u amérika elchixanisi wiza bermigenliki üchün oghli we amérikidiki a'ilisi bilen jem bolalmighan deptu, ilgiri ular apamgha pasportini bergenlikini éytmighan, démek apamning pasporti bar iken, emdi uni élip kélishke ümid tughuldi, emdi apamni derhal élip kélishni telep qilishni bashlisam bolghudek”.