Chet'ellerdiki “Xitay tilliq taratqular” xitayning Uyghur rayoni siyasitini aqlashqa seperwer qilinmaqta

Xitay tilliq taratqularning muxbirliri ürümchi tengritagh rayoni guyu'en kochisi mehellisidiki "changchile" kursining oqughuchiliri bilen bille. Urumchi, 2022-yil, awghust.

Xitay hökümiti yéqinda   chet'ellerdiki  atalmish “Xitay tilliq taratqular” ni  Uyghur élige teklip qilip,  “Junggo arzusini qoghlishish, güzel shinjang témisidiki sayahet we xewer ishlesh” pa'aliyiti  uyushturghan.

 Xitayning tengritagh torining  9- awghust künidiki xewiridin melum bolushiche,  1-awghust bashlinip 7- awghust ayaghlashqan mezkur pa'aliyet, xitay döletlik  “Muhajirlar birleshmisi” ning orunlashturushi boyiche, Uyghur aptonom rayonluq xelq hökümiti axbarat ishxanisi we Uyghur aptonom rayonluq muhajirlar birleshmisi teripidin birlikte uyushturulghan.

Xewerde yene  7 künlük körgezme we sayahet pa'aliyitige,  malayshiya, awstriye, gérmaniye, kanada, amérika, makaw qatarliq dölet we rayonlardin qatnashqan “Xitay tilliq taratqular” wekillirining “Shinjang heqqide yaxshi tesiratlargha ige bolghanliqi” ularning  öz tili arqiliq mexsus bayan qilin'ghan.

Undaqta  xitay hökümiti teripidin bir heptilik sayahetke uyushturulghan,  chet'ellerdiki atalmish “Xitay tilliq taratqular” wekilliri néme üchün xitayning Uyghur rayoni siyasitini bundaq güzel ibariler bilen medhiyeleydu?  yaki ular öz aldigha musteqil  xewer ishlep kéliwatqan  xelq'araliq  musteqil taratqular wekillirimu?

Ene shu ziyaretke qatnashqan“Xitay tilliq metbu'at” larning biri kanadadiki“Ortaq yashash xelq'ara taratqular munbiri”, yene biri amérikadiki “Washin'gton xitay pochtisi” tor gézitidur. Amérika hökümiti we kanada parlaménti xitayning Uyghur élidiki siyasitini “Irqiy qirghinchiliq” we “Insaniyetke qarshi jinayet” dep békitken  ehwal astida xitay hökümitining teshkillishi bilen Uyghur élide ziyarette bolghan mezkur metbu'atlarning xitayning siyasitige tutqan meydani  we xewer ishlesh meqsiti qandaq?

   Béyjingda mexsus alaqilishish  ishxanisi bar  kanadadiki“Ortaq yashash xelq'ara taratqular munbiri” ning kanada montré'aldiki orginigha urghan  téléfonimizni  alghan ayal xadim özining kanadadiki“Ortaq yashash xelq'ara taratqular munbiri” ning  bashliqi xu shen  ikenlikini  hemde xewerde tilgha élin'ghan  xu xey isimlik muxbirning ularning béyjingdiki ishxanisida turushluq mu'awin bash muherriri ikenlikini bildürdi.

Uningdin “Siz xitayning Uyghur rayonidiki  siyasitige qandaq qaraysiz?” dep sorighinimizda, u özi bashquruwatqan tor békitide, ularning meydani ipadilen'genlikini bildürüp mundaq dédi: “Bizning taratqumiz  bizning qarishimizni  ipadilep bergen. Elwette men özüm u yerge barmidim. Yeni yuqum mezgilide u yerde ziyarette bolalmidim. Emma men bizning muxbirimizgha ishinimen. Xu xey ependi ishligen xewerler u öz közi bilen körgen ehwallar. U resimni nahayiti yaxshi tartidu, sinliq körünüshlernimu alidu.  U özining uchur qanili arqiliq bu matériyallargha érishken. U yerdiki xelq ammisi intayin xushal iken. Ular naxsha éytip usul oynaydiken. U yerdiki xitaylar, qazaqlar, Uyghurlar hemmisi bille yashaydiken. U bularni eynen xewer qildi. Uning xewerliride  resimler we yazmiche chüshendürüshler we sin körünüshliri bar. U u yerde özi körgenlirini, anglighanlirini ular bilen bille bolghan ehwallar heqqide melumat bermekte.”

Uningdin؛ “Emise siz xitay hökümitining Uyghur rayonidiki siyasitini qollaydikensizde?” dep sorighinimizda u keskin halda özining xitay hökümitining siyasitini qollaydighanliqini bildürüp mundaq dédi:“   Shundaq, toghra men ularning siyasitini toghra dep qaraymen. Men u yerde tarqitilghan sin filimlirini körgendin kéyin, andin muxbirimizni ewettim. Men gherb taratqulirining u yerge barmay turup   bergen xewerlirige ishenmeymen. Ularning resim we sin körünüshliri yoq analizlirigha men we men wekillik qilghan xitay tilliq  taratqular qoshulalmaymiz”.

 Ziyaret dawamida, uningdin yene:“ Siz kanadadek démokratik  dölette yashap turup,  néme üchün  nöwette qattiq eyiblesh obyékti boluwatqan xitay hökümitining Uyghur diyaridiki siyasitini aqlaydighan pikirlerni terghib qilisiz? Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliq heqqide xewer bergen gherb démokratik döletliridiki taratqularni xitay hökümiti uyushturghan  pa'aliyette, aldin -ala hazirlan'ghan meydanlar   ziyaret qilin'ghan xewerler sizche  ishenchlikmu?”dégendek   bir qatar so'allarni soriduq.

Emma u kanadadek démokratik dölette söz erkinliki barliqini tekitlep, bu so'allarning uni bi'aram qilghanliqini bildürdi. Shundaqla özi ewetken muxbirning xewerlirige qet'iy ishinidighanliqini, xitay hökümitining siyasitini “Toghra” dep qaraydighanliqini qayta-qayta tekitlidi.

Démek,    xitay hökümiti Uyghur élige teklip qilghan“Ortaq  yashash xelq'ara  taratqular munbiri” ning bashliqi xu shenning kanada parlaménti, amérika hökümiti we bashqa bir qisim yawropa döletliri teripidin “Irqiy qirghinchiliq”, “Insaniyetke qarshi jinayet” dep békitilgen xitayning Uyghur qatarliq milletlerge qaratqan siyasitini “Toghra” dep aqlaydighanliqi melum.

Xitay muhajirlar birleshmisi teripidin mexsus teklip qilin'ghan chet'ellerdiki atalmish mezkur “ Xitay tilliq taratqular” ning mahiyiti, meydani chet'ellerdiki közetküchilerge ayding bolup, amérikada yashaydighan weziyet analizchisi  ma jü ependining qarishiche, “Emeliyette  bular xitayning chet'ellerdiki teshwiqat qoshunining bir qismi”.

Ma jü ependi mundaq dédi:“ Bu ehwalni köp tereptin chüshendürüsh mumkin. Aldi bilen biz körüwatqinimiz, ular teklip qilghan köp sandiki chet'eldiki taratqular emeliyette uning chet'el teshwiqat wasitilirining bir qismi. Yaki bolmisa “Jungxu'a birlikini teshebbus qilidighan>  xitay tilliq taratqular.  Bularning alahidiliki bolsa xitay dölitining birlikini teshebbus qilish. Ularning xitay hökümitining birliksep tarmaqliri bilen bilen alaqisi barmu? bu mesilini shu döletlerdiki qanun organliri tekshürüp békitishi kérek. Emma bizning jezm qilalaydighinimiz ularning hemmisi <ulugh  jungxu'a birlikini> we <chong xitaychiliq> idiyesini teshebbus qilghuchilar we ularning warisliri”.

Ma jü ependi  yene , aldinqi yillarda, xitaygha mayil dölet hökümetliri we   gherb démokratik döletliridiki bir qisim musteqil taratqular muxbirlirini bu xil aldin'ala hazirlan'ghan ziyaret merkezliride sayahetke uyushturup kelgen xitay hökümitining néme üchün bu qétim  peqet chet'ellerdiki xitay tilliq ijtima'iy taratqular wekillirini teklip qilish meqsiti heqqide mundaq  dédi:

“Biz yene shu nuqtinimu körüshimiz kérek.  Hazir ularning gherb démokratik döletliridiki   taratqularni teklip qilishi tesliship ketti. Némishqa bundaq bolidu? bu bir mesilini ispatlap berdi. Ularning Uyghurlar we qazaq qatarliq bashqa  az sanliq milletlerge qilghan zorawanliq qilmishliri, yeni 21- esirdiki insaniyetning nomusi hésablinidighan zorawanliqliri aldida, herqandaq bir chet'el taratquliri ular üchün  öz wijdanini sétishni xalimaydighan weziyet shekillendi.  Bu mesilide wijdanini sétiwatqanlar bolsa,  ular uzun yillardin buyan terbiyelep yétishtürgen uning tashqi teshwiqati üchün xizmet qiliwatqanlar. Mana bu diqqet qilidighan  bir nuqta”.

Ma jü ependining tekitlishiche, hazirqi weziyette xitay hökümitining  gherb démokratik  döletliridiki musteqil taratqularla emes, hetta xitayning yéqin dosti dep qaralghan döletler muxbirliri  arqiliq öz teshwiqatini qilishqa urunushi teske toxtaydiken.

 Dunya Uyghur qurultiyining  shiwétsiyede turushluq bayanatchisi dilshat rishit ependining qarishiche, Uyghurlargha yürgüzüwatqan“Irqiy qirghinchiliq” jinayitini yoshurushqa urunuwatqan xitay hökümiti, bu xil yalghanchiliq teshwiqatlirining gherb démokratik döletliridiki musteqil taratqularni ishendürelmeydighanliqini tonup yetken. Shunga u hazir  mexsus chet'ellerdiki atalmish “ Xitay tilliq taratqular” arqiliq öz teshwiqatini qilmaqta iken.

  Dilshat rishit ependi, aldinqi yillarda gherb taratqulirida  Uyghurlarning lagérlargha qamilish weziyiti, mejburiy emgekke sélinishi qatarliq xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzgen “Irqiy qirghinchiliq” pakitliri qatarliq, xitay hökümiti yoshurushqa urun'ghan ehwallarning dunyagha ashkarilan'ghanliqini neqil élip ötti.

 Ma jü ependi bolsa, xitay hökümitining öz obrazini aqlash üchün bu xil teshwiqatlarni qilishqa mejbur ikenlikini körsitip mundaq dédi:“Ular elwette bu xil usulda teshwiqat élip bérishqa mejbur. Bu yerde tilgha éliniwatqan atalmish  <chet'ellerdiki xitay tilliq taratqular> uning tashqi teshwiqatining bir qismi süpitide uning Uyghur rayoni heqqide xewer ishlewatidu. Xitay hökümitining bu xil istratégiyesi emeliyette zamandin qalghan, kargha kelmeydighan usul dések bolidu. Ular oxshimighan teshkilatlar, yeni muhajirlar birleshmisi, siyasiy kéngesh, memliketlik xelq qurultiyi, yaki chet'ellerdiki xitay birliki dégendek  3 terep teshkilatlirini ishqa sélip, xitay kompartiyesining siyasitining danaliqini we ulughlighini ispatlashqa urunup keldi. Emma méningche  bu teshwiqatlarning ünümige  yene baha bérishning hajiti yoq”.

“Tengri tagh” torining xewiride  tilgha élinishiche, kanadadiki“Ortaq yashash xelq'ara taratqular munbiri” ning mu'awin muherriri xu xey öz tesiratini bayan qilip؛“Shinjangning hemme jaylirida jushqun keypiyat urghup turuptu, iqtisad tereqqiy qiliptu, sheherler güzel iken, kishiler bext ichide yashawétiptu. Men bu ehwallarni téximu köp kishilerge yetküzimen”, dégen. Malayshiyadiki “ Xelq'ara xitay tilliq taratqular birleshmisining re'isi shü bingyi  Uyghur aptonom rayonluq muzéydiki ziyarettin kéyin,  tesiratini sözlep:“Birmu-bir tarixiy yadikarliqlar shinjangning ezeldin xitayning  ayrilmas bir qismi ikenlikini we köp milletlik rayon ikenlikini ispatlap béridu” dégen.